Duits keizer (1765-90), *13.3.1741 Wenen. ✝ 20.2.1790 Wenen; zoon van keizer Frans I en Maria Theresia. Werd 1765 mederegent met zijn moeder.
Jozef was een zgn. Verlicht Despoot, die de Oostenrijkse erflanden wilde omvormen tot een gecentraliseerde monarchie, naar Pruisisch voorbeeld en onderwerping van de Kerk aan staatstoezicht ( → Jozefinisme). Kwam door zijn zeer persoonlijk optreden en zijn eigenzinnig karakter in botsing met het merendeel zijner onderdanen, toen hij hun hervormingen wilde opdringen die door de Verlichting waren geïnspireerd, maar in strijd waren met de eeuwenoude Standsprivileges. Als vorst van de Zuidelijke Nederlanden poogde hij tevergeefs opening van de Schelde te bekomen ( → Keteloorlog); wel slaagde hij er in de Hollandse garnizoenen uit de Barrièresteden weg te sturen ( → Barrièretractaten). Na een reis door de Zuidelijke Nederlanden in 1781 wilde hij ook hier een aantal hervormingen doorvoeren, bepaald bij decreten van 1.1.1787, waardoor het verzet groeide; alhoewel deze decreten sept. 1787 werden ingetrokken, kwam het tot de → Brabantse omwenteling van 1789, toen de keizer de Raad van Brabant en de Blijde Inkomst voor afgeschaft verklaard had.Litt. H.Schiitter, Die Regierung Jozefs n. in den Oesterreichischen Niederlanden (1900); J.I.efevre, Le Conseil du Gouvernement-Général institué par Joseph II (1928); F. Fejtö, Joseph II, Kaiser und Revolutionär (1956); S.K.Padover. The revolutionary emperor: Joseph II (1967); T.C.W'.Blanning, Joseph II and enlightened despotism (1970); E.Bradler-Rottmann, Die Reformen Kaiser Josephs n (1973); W.W.Davis, Joseph II : an imperial reformer for the Austrian Nelherlands (1974).
