middeleeuws geslacht in een gebied bestaande uit een complex heerlijkheden van Merwede tot over de Lek. o.a. Heukelom.
Asperen. Leerdam. Hagestein. Haastrecht. Schoonrewoerd. Everstein.
Bergambacht en Zoden, met als voornaamste stad Gorinchem. Voor hun verschillende bezittingen waren de heren van Arkel leenman van de graaf van Holland, van de bisschop van Utrecht en van de hertogen van Gelre en Brabant. Eeuwenlang konden de Arkels een machtige positie innemen door het feit. dat de macht van deze leenheren in dit gebied niet duidelijk was. De heerlijkheid Arkel kwam in 1419 aan Jan van Beieren en na diens dood aan zijn vrouw Elisabeth van Görlitz, die haar echter in 1433 moest afstaan aan Filips de Goede. In 1467 werd Arkel voorgoed met Holland verenigd. De oorsprong van het geslacht Arkel gaat terug tot het geslacht Van der Lede. dal tot de 12e eeuw is na te gaan.
Herbaren van der Lede (1227-43) was de vader van Jan I, eerste Heer van Arkel (+1264). Verder zijn te noemen:Jan II. zoon van Jan i. nam in 1288 deel aan de slag bij Wocringcn en sneuvelde in 1297 bij Vronen.
Jan III. zoon van Jan ir. Hij was een belangrijke figuur onder graaf Willem m van Holland (1304—37): hij huwde eerst met Mabelia van Voorne en daarna met Cunegonda van Vimenburg.
Jan IV, ✝ mei 1360; zoon van Jan lil en Mabelia van Voorne: huwde met Ermgard van Cleve. Hij koos met graaf Willem v de Kabeljauwse zijde, vooral uit wrok tegen de machtige Willem van Duivenvoorde. Hij moest zich in 1359 aan graaf Albrecht onderwerpen. In deze strijd speelde de concurrentie tussen Gorinchem en Dordrecht, dat in 1355 zijn stapelrecht nog uitgebreid zag, een grote rol. Sedertdien bleven de heren van Arkel de zaak van de Kabeljauwen tot het einde trouw.
Jan V. zoon van Otto. ✝ aug. 1428 Leerdam: gehuwd met Johanna van Gulik. een zuster van Willem I en Reinoud IV van Gelre. Jan werd, na de moord van Hoekse zijde op → Aleida van Poelgeest (→ Albrecht) schatkistbewaarder (1392), maar werd reeds in 1394 van dit ambt ontheven: in 1401 lokte hij een oorlog met Albrecht uit door zijn trouw aan de graaf op te zeggen. Daar Jans zoon Willem zijn kinderloze oom in Gelre zou opvolgen, werd de bedreiging voor de Hollandse graaf zeer groot. Vianen en Utrecht steunden Albrecht. Gorinchem werd belegerd en Jan onderwierp zich. In 1405 herbegon Willem, graaf van Holland geworden (Willem VI). deze ‘Arkelse Oorlog'.
In 1412 werd deze beëindigd met de Vrede van Wijk-bij-Duurstede. waarbij Willem VI Gorinchem, het Land van Arkel en Leerdam kreeg. Jan werd van 1415-25 door Willem VI gevangen gehouden. Met hem stierf het geslacht Arkel uit. daar zijn zoon Willem kinderloos gesneuveld was.
Maria, dochter van Jan V, ✝ 19.7.1415: huwde 24.6.1409. na schaking, met Jan II ‘met de Bellen', heer van Egmond. Zij werd de moeder van → Arnold van Egmond en van Willem van Egmond.
Otto. zoon van Jan IV. ✝ 1396. was gehuwd met Elisabeth van Bar. vrouwe van Pierpont. Hij behoorde tot de Kabeljauwen. die invloed op graaf Albrecht kregen. Hij werd opgevolgd door zijn enige wettige zoon Jan.
Robert. broer van Jan iv. streed in het Gelderse leger en sneuvelde 1347 bij Waleffe in de strijd tussen Brabant en Luik, waarin Reinoud m van Gelre Brabant steunde.
Willem, zoon van Jan v. Hij maakte zich meester van Gorinchem. kon dit echter tegen de troepen van Jacoba van Beieren niet houden en sneuvelde daarbij (kinderloos) op 1.12.1417 in een straatgevecht.
Jan, halfbroer van Jan IV. bisschop van Utrecht (1342-64), zie onder Jan IV (van Arkel).
LITT.: A.Kemp. Leven der Doorluchtige Heeren van Arkel enz. (uitg. door H.Kemp, 1656); De vita et rebus gestis dominorum de Arkel door A.Matthacus (in: Veteris acvi analccta v 1698-1710); D.Pauw. Kronycke des lants van Arckel ender der stede van Gorcum (uitg. door H.Bruch. 1931); C.van Zomeren, Beschrijvinge der stadt Gorinchem en landen van Arkel, benevens der geslachten der heeren van Arkel (1755); J.W.Groesbeek, Genealogie van Arkel (1954): A.W.E.Dek, Bijdrage tot de genealogie van het geslacht van Arkel (1966).
