provincie van het koninkrijk der Nederlanden,groot 25 vierk. mijten, bevolkt met 166,000 zielen, grenst ten N. W. aan Noord-Holland, tenN. aan Noord-Holland cn de Zuiderzee, ten 0. aan Gelderland, ten Z. aan de Lek (die U. van Gelderland en Zuid-Holland scheidt), ten W. aan Zuid-Holtand.
De prov. U.,gevormd uit het voormalige Neder-Shcht (zie het volgende art.) bevat 85 plattelandsgemeenten, de steden Amersfoort, Rhenen, Wijk-bij-Duurstede, Monlfoort en Uselstein, heeft tot hoofd* plaats de stad U., het Trajectum ad Rhenum of Trajectum Kc/tts der ouden, in meuw-lat. Ullrajectum, in de volkstaal doorgaans Uiteet genoemd, aan deu Ouden Rijn gelegen, 8 uren gaans bezuidoosten Amsterdam, 13 uren g. beoosten’s-Gravenhage, tl uren # g. benoordoosten Rotterdam, 12 uren g.ten W.N.W. van Arnhem. De stad U. heeft 56,000 inw., eene in 1636 geslichte Umversileit en-de werkplaatsen der Nederlaudï>etie Munt; wereldvermaard isde Domkerk van U., gesticht door Willebroidus, eu vóór de kerkhervorming een der prachtigste kerken van Europa; bij den orkaan van 1 Aug. 1674 stortte het geheeie middelrif der kerk in; ook de rest werd zwaar beschadigd, en thans zijn daarvan nog slechts twee kapellen in wezen; al het overige is in een plein herschapen, waardoor die twee kapellen afgescheiden zijn vaii den toren, die thans geheel op zich zeiven slaat: de eerste steen van dezen reusaeiitigen toren (110 nederl. eden hoog) werd gelegd 22 Maart 1321, eu hel bouwkunstig gevaarte was eerst 20 Jan. 1382 voltooid. Onder de groote menigte naam gemaakt hebbende personen, die te U. geboren zijn, merken wij op: paus Adriaan VI, en den kronijkschrijver Melis Stoke. Aanvankelijk slechts een kasteel, dat den naam van Anlonia droeg (gedicht door deu een of anderen roiueinscheii Anlonius), werd dit later Trajectum. d. i. Veer, overvaarplaats, genoemd, terwyl ouder de bescherming van dat kasteel aan weerszijdeu van den Rijn allengs eemge huizen gebouwd werden. Vooral de Willen, die iu »le 5e eeuw derwaarts kwamen, bouwden veel huizen bij, en noemden het kasteel Wittenburg, welke naam veertigjaren later, toen ze door de Friezen verdreven en naar Britannie overgestoken waren, weder in Trajectum veranderde; in de 8e eeuw wordt deze plaats reeds als stad vermeld; omstreeks 925 had de eerste ommuring plaats. Reeds m 690 kwam Willebrordus het evangelie prediken te U., dat destijds onder het gezag stond van den frieschen koning Radboud, aan Wien het in 697 ontweldigd werd door den fränkischen majordomus Pepijn. Willebrordns slichtte er een bisdom, dat later zoo vermaard is geworden (zie het volgend art.). In 857 werd U. geplunderd door de Denen; 870 werd U. bij de rijksverdeeling van Lotharingen ,'toegedeeld aan koning Lodewijk; eerst in de 10e eeuw werd U. aan de macht der Noormannen onttrokken, door de nederlaag, welke hnn toegebracht werd door Balderik, den i5en bisschop, en sedert dien lijd is de geschiedenis van U. die van het bisdom. In de oorlogen tnsschen de bisschoppen van U. en de graven van Holland, werd U. in 1138 belegerd door graaf Dirk VI, die zich echter, in plaats van de stad in te nemen, door des bisschops banvloek genoopt zag blootshoofds en barrevoets vergiffeuis aan den bisschep te vragen. Gijsbrecht van Amstel met de Kennemers liet zich in 1268 niet alzoo afschepen, maar joeg den bisschop en al de edelen de stad uit. In 1504 werd U. ingenomen door de Vlamingen; graaf Willem IV van Holland belegerde U. in 1345 gedurende eenige weken, docb zonder de stad te kunnen bemachtigen. In 1432 mislukten twee aanslagen der nit U. gehannenen, om de stad te overrompelen. Veel beroering ondervond U. in de twisten der Hnekschen en Kabeljanwschen; de stad was Hoekscli, de bisschop Kabeljauwse!). In 1566 greep Ie U. de beeldstormerij plaats. De Fransrlieii bemachtigden U. in 1672, en hielden het 17 maanden bezet. Graaf l.eieester hield zich menigmaal Ie U op. Allerhevigst woedden in U. (1784—87) de burgertwisten lussrhen Patriotten en Oranjegezillden; Jan. 1795 rukten de Frnnschen weder U. binnen; iu 1807 was U.een korten tijd de residentie van koning Lodewijk; in 1839 hadden te ti. deeonferentieu plaats der commissarissen van Nederland en van België, om de finantieele kwestiën te regelen, die door de vohlongene afscheiding van lielgie regeling behoefden. Maar vooral vermaard is U. 1) door de Unie van £/., zijnde de overeenkomst hier gesloten (23 Jan. 1579) tnsschen de 7 vereenigde provinciën, waardoor de onafhankelijkheid der Nederlanden geproclameerd werd ;2) door den Vredcvan U. (11 April 1713) tusschen Lodewijk XIV eener-en het Duilsche rijk en Engeland anderer/.ijds, waardoor een einde gemaakt werd aan den Spastischen successie-oorlog. Van de rampen, die de stad U. getroffen hebben, noemen wij, behalve den orkaan vau 1674 (reeds hierboven vermeld), nog de volgende: brand 1148, 1171, 1279, 1431, 1464; watersnood 1170; pest 1450, 1467 en 1468, 1474.
