het oude Mutina, een der schoonste steden van Italië, tusschen de Secchia en den Panaro, 16 a 17 mijlen bezuidoosten Milaan, met 32,000 inw., was tot 1860 de hoofdstad van het hertogdom M. (zie 26 regels lager), en is o. a. ook vermaard als geboorteplaats van Sigonius, Tassoni, Fallopius, enz. Naar men wil gesticht door de Etrusken, was M. de plaats, in welker nabijheid 194 v.
Chr. door Tib. Sempronius Longus de overwinning werd bevochten op de Bojers, en in 183 v. Chr. werd M. eene romeinsche kolonie. Onder den naam van Oorlog van Modena of Mutinensische Oorlog kent men het merkwaardige beleg, dat Decimus Brutus in M. doorstond (43 v. Chr.) tegen Marcus Antonius. De senatoriale armee, die uitgezonden werd om de belegerde stad te ontzetten, leverde aan de belegeraars slag onder de muren van M.: des morgens bevocht Marcus Antonius de overwinning op consul Pansa; docb des avonds werd hem de volle nederlaag gegeven door consul Hirlius en den jongen Octavius, en zag hij zich genoodzaakt het beleg op te breken. Verwoest, en onder Constantijn weder opgebouwd, werd M. geplunderd en vernield door de Gothen en door de Longobarden. Weder bloeiend onder Karel den Groote, kwam M. achtereenvolgend onder het gezag der pausen, der Venetianen, der hertogen van Milaan, van Mantua en van Ferrara; het had, even als al de lornbardische steden, tirannen in het midden der 13e eeuw, en kwam eindelijk in 1288 aan de prinsen uit het huis van Este, voor wie het 1453 verheven werd tot hertogdom.(het hertogdom), tot 1860 een souvereine staat vormende, was circa HO mijlen groot en (1857) bevolkt met circa 605,000 zielen; het was ingedeeld in de provinciën Modena, Reggio, Guastalla, Frignano, Garfagnana, MassaCarrara en Lunigiana, had tot hoofdstad de stad M., werd ten 0. begrensd door het toenmalige hertogdom Parma, en in het zuiden doorloopen door de Apennijnen. Het transapennijnsche gedeelte vormt sedert 1861 de tot Emilia behoorende provincie Modena (met 266,000 bewoners) van het koninkrijk Italië, terwijl de kustprovv. Massa-Carrara en Garfagnana sedert 1861 deel nitmaken van de ilaliaansche prov. Massa-Carrara. Het hertogdom (als zoodanig) bestond sedert 1453; vroeger had het eerst tot het Exarchaat behoord, vervolgens tot Toskanen, was daarna met Ferrara aan het geslacht Torelli ge-
komen, en ging eindelijk 1288 aan het huis Este over. De eerste, die den titel van hertog van M. aannam, was Borso van Este (1453). Toen Alfons II van Este zonder wettige afstammelingen geslorven was 1597, nam Clemens VIII het hertogdom Ferrara (een pauselijk leen) weder tot zich, en toen vormde M. een afzonderlijk hertogdom, dat door keizer Rudolf II geschonken werd aan Cesar van Este, een onechten zoon van Alfons II. Deze nieuwe linie der hertogen van M. bleef regeeren tot 1797, toen Ercole (Hercules) III door de Franschen beroofd werd van zijn hertogdom, dat vervolgens deel uitmaakte eerst van de Cisalpijnsche republiek, daarna van het napoleontische koninkrijk Italië. Doch bij het congres van Weenen werd een kleinzoon van den zonder mannelijk oir gestorven Ercole III, namelijk aartshertog Frans van Oostenrijk, bijgenaamd van Esle, op den troon van Modena hersteld als hertog Frans IV, die zich tot aan zijuen dood (1846) kenmerkte ais een vijand van alle maatschappelijke ontwikkeling; hetzelfde is te zeggen van zijnen zoon en opvolger Frans V, die, door de gebeurtenissen van 1848 weggejaagd, en door oostenrijksch wapengeweld hersteld op zijnen troon, in 1859 voor goed van den troon werd gebonsd door zijne lang verdrukte, eindelijk tegen hem in opstand gekomene onderdanen, die Garibaldi als hunnen bevrijder huldigden, en even als al de veroveringen van dien held, onder den schepter werden gebracht van Victor Emmanuel.
