boekje in harmonikavorm
Op 29 oktober 1787 ging in het Nationaal Theater in Praag de opera Don Giovanni van Mozart in première. In het eerste bedrijf, tweede toneel, ontmoet de onverbeterlijke vrouwenverleider Don Giovanni (vgl. Don Juan) in een herberg een vrouw die door haar beminde is verlaten. Te laat ontdekt hij dat het Donna Elvira is, die hij zelf in de steek heeft gelaten.
Don Giovanni zegt dat hij goede redenen had voor zijn haastige vertrek, maar laat het aan zijn knecht Leporello over dit toe te lichten. Deze doet dat in de zogenoemde 'register-aria'. Hij haalt het register tevoorschijn dat hij heeft aangelegd van alle veroveringen van zijn meester. Het blijkt om 2065 vrouwen te gaan: 640 Italiaanse, 231 Duitse, 100 Franse, 91 Turkse en 1003 Spaanse. Elvira gaat hierop verontwaardigd de herberg in.
Of het boek dat Leporello tijdens de première van Don Giovanni te voorschijn haalde al de vorm had van wat wij nu een leporelloalbum of -boek noemen, is niet bekend. Mogelijk is het een vondst van een latere dramaturg. Het moet in ieder geval indruk hebben gemaakt.
Zeker is dat het woord leporelloalbum pas in het begin van deze eeuw in onze woordenboeken en encyclopedieën opduikt. Voor zover bekend wordt het voor het eerst vermeld in Vivat's Geïllustreerde Encyclopedie (z.j., voltooid in 1906), met als definitie 'een in boekformaat opvouwbare reeks van afbeeldingen (stadsgezichten, kunstwerken enz.)'. Later ontstaat de samenstelling leporelloboek, voor een 'boek waarvan de bladen bestaan uit één lange strook papier, in harmonikavorm opgevouwen; harmonikaboek'.
Deze boekvorm komt veel voor in Oost-Azië, omdat het papier daar in het algemeen te dun en te doorschijnend is om het aan twee zijden te bedrukken. De samenstellingen met leporello- zijn waarschijnlijk overgenomen uit het Duits, waar ze ten minste sinds 1894 voorkomen. In het Frans en Engels kent men deze woorden niet. Mogelijk maakte knecht Leporello daar minder indruk.
