streng, maar rechtvaardig criticus
Aristarchus van Samothrace was de beroemdste taalkundige van de oudheid. Hij werd omstreeks 217 v.Chr. geboren en was zo'n dertig jaar hoofd van de bibliotheek van Alexandrië. Hij leidde een groot aantal beroemde geleerden op en onderwees twee koningen. Dit alles was hem overigens niet aan te zien: er is een kattebelletje bewaard gebleven waarin Aristarchus wordt bespot om zijn armetierige kledij.
Aristarchus maakte kritische tekstuitgaven van de werken van oude Griekse schrijvers. Bovendien legde hij het systeem van de grammatica vast zoals dat ook tegenwoordig nog wordt gebruikt.
Maar het beroemdst werd Aristarchus door zijn onderzoek naar de Ilias en de Odyssee van Homerus, de legendarische Griekse dichter die omstreeks 850 v.Chr. moet hebben geleefd en die zijn naam onder meer leende aan de uitdrukking homerisch gelach, voor 'schaterend, onbedaarlijk gelach'.
Aristarchus had een afkeer van de toen gebruikelijke allegorische interpretaties. Zijn grondbeginsel was: Homerus uit Homerus verklaren. Hij verdeelde de twee dichtwerken van Homerus elk in 24 boeken en voorzag ze per regel van 'nuchtere en bezonnen kritiek'.
De Alexandrijnse bibliothecaris legde hiermee de grondslag voor al het latere tekstkritische onderzoek naar Homerus en al in de oudheid baarde zijn werk veel opzien. Horatius stelde hem aan alle critici ten voorbeeld en stond daarmee aan de wieg van aristarch in de huidige betekenis: 'streng, maar rechtvaardig criticus'. Of zoals Kramers het in 1847 formuleerde: 'een gestreng maar billijk kunstregter'.
Een van zijn oud-leerlingen zou uiteindelijk zijn dood bespoedigen. Dat wil zeggen: Aristarchus had zowel de heersende koning als diens oom onderwezen. De oom vermoordde zijn neef en greep de macht. De 72-jarige Aristarchus kon de dwingelandij van de nieuwe koning niet verdragen en week uit naar Cyprus. Daar kreeg hij waterzucht. De briljante taalgeleerde stopte met eten en stierf omstreeks 144 v.Chr. de vrijwillige hongerdood.
Vergelijk zoïlus
