gemeente in Noord-Oost-Brabant aan de Amer en het Hollands Diep. Ze omvat de dorpen Hooge Zwaluwe, Lage Zwaluwe, Moerdijk (gedeeltelijk) en een viertal buurtschappen waaronder Heikant en Blauwe Sluis (gedeeltelijk), een deel van de Brabantse en ook een deel van de op het Eiland van Dordrecht gelegen Zuidhollandse Biesbos.
Hooge en Lage Zwaluwe telt 5948 inwoners (1984) en is 4379 ha groot. Ze maakt deel uit van het stadsgewest Breda en grenst aan de Noordbrabantse gemeenten Made en Drimmelen, Terheijden, Zevenbergen, Klundert en de Zuidhollandse gemeente Dordrecht.
Wapen: De Hoge Raad van Adel heeft bij besluit van 20 februari 1816 het wapen van de „gemeente van Hooge Zwaluwe” bevestigd, zijnde: twee zwaluwen van goud vliegende op een veld van lazuurblauw.
De gemeenteraad heeft op 15 januari 1958 besloten tot de instelling van een gemeentevlag. Het is een blauwe rechthoekige vlag, waarop in het midden twee horizontaal boven elkaar vliegende gele zwaluwen zijn afgebeeld. Geschiedenis: Uit de vrij summiere gegevens is het niet mogelijk de geboortedatum van Hooge en Lage Zwaluwe exact vast te stellen. Mogelijk bestaan de dorpen, die hun naam aan een voormalig water, de Zwalve of Zwaluwe, te danken hebben, al eeuwen als in 1346 Beatrijs van Duivenvoorde, gehuwd met Roelof van Dalem (Daelhem of Dahlem) ook wel genaamd van Dongen, door Margaretha van Beieren wordt beleend met het Ambacht van Zwaluwe. In 1376 wordt de Heerlijkheid Zwaluwe gesplitst en verkrijgt Margriet van de Lippe, Vrouwe van de Leek en Breda, in derde echt gehuwd met Jan van Polanen, tezamen met haar oudste zoon, het goed Hooge Zwaluwe en behouden Beatrijs en haar oudste zoon Willem van Dalem, Heer van Dongen, Lage Zwaluwe.
Met deze transactie komt Hooge Zwaluwe aan het Huis van Nassau. Tot 1404 verandert in deze situatie niets. In dit jaar geeft Otto van de Leek Hooge Zwaluwe weer terug aan Willem van Dalem; Hooge en Lage Zwaluwe zijn dan weer verenigd in het huis van Dongen. In 1421 bij de St.-Elisabethsvloed wordt het oorspronkelijk bij Holland behorende gebied door de vorming van Hollands Diep en Amer daarvan gescheiden.
Een telg uit het huis van Dongen, te weten Jan van Dalem, verkrijgt in 1504 de beide Zwaluwen. Op 4 februari 1508 wordt de 19-jarige Jan onder curatele gesteld tot zijn 26ste jaar. Al zijn goederen in Zuid-Holland en Brabant worden die tijd beheerd door de graaf van Nassau. Jan zal het beheer evenwel nimmer meer terugkrijgen, want in 1513 pleegt hij doodslag op Karei van Lier, onderschout van Turnhout, en worden zijn goederen bij vonnis van het Hoofd van de Leenbank van Breda van 25 februari 1513 verbeurd verklaard ten behoeve van Hendrik, graaf van Nassau. Vrouwe Magdalena Hagenauw, weduwe van Jan van Dalem, verkrijgt op 1 juni 1517 evenwel gratie, de geconfisqueerde goederen worden door Karel V teruggegeven. De oppermachtige Rekenkamer van Holland weigert echter de akte te registreren.
Ze wil voorkomen dat de Zwaluwen bij Karel V wel erg zwaar op de maag liggen, want in 1518 reeds geeft zij ze ten geschenke aan graaf Hendrik van Nassau. Van een rustig genot door deze is echter ook geen sprake, want de familie Van Dalem spant voor de Grote Raad te Malines (Mechelen) een proces aan tegen graaf Hendrik. Keizer Karel V is, overigens om begrijpelijke redenen, op de hand van de graaf. Hij zal immers als het proces door Hendrik wordt verloren, hem een schadevergoeding moeten betalen.
In 1580 beleent Philips, koning van Castilië, Willem, prins van Oranje, met de Zwaluwe, gelijk Jan van Dongen het eertijds bezat.
Het langdurige geschil tussen de familie Van Dalem en het huis van Oranje-Nassau wordt beëindigd doordat Magdalena van Dalem in 1580 schriftelijk afstand doet van haar rechten op Zwaluwe in ruil voor een jaarlijkse vergoeding van 300 Carolus-guldens. In 1611 wordt Zwaluwe door de Staten van Holland en WestFriesland opgedragen aan Frederik Hendrik om via de nalatenschap van Willem II te worden uitgeleverd aan de koning der Pruisen. Uit diens bezit komt het goed in handen van Willem IV en later tot zijn vertrek bij de komst van de Fransen in die van Willem V.
Zwaluwe is dus zeer nauw verbonden geweest met het huis Oranje-Nassau. Dit is nog heden ten dage terug te vinden in de titulatuur van EI.M. de Koningin. Zij is ook ,.Vrouwe van Hooge en Lage Zwaluwe”.
De heerlijkheid Zwaluwe, later gemeente Hooge en Lage Zwaluwe, is vaak slachtoffer geworden van natuur- en andere rampen. Zo overspoelde de St. Elisabethsvloed van 18 november 1421 72 dorpen, waaronder de beide Zwaluwen, geheel. In 1720, 1775, 1776 en 1837 werden andermaal de dorpen door overstromingen getroffen. Op 19 augustus 1845 teisterde een zware windhoos het gebied.
In de tweede wereldoorlog heeft de gemeente zwaar geleden (Moerdijkbruggen). Door het oorlogsgeweld gingen 141 gebouwen verloren, 769 gebouwen werden zwaar tot licht beschadigd.
Bij de watersnoodramp van 1 februari 1953 kwam 98% van het grondgebied van de gemeente onder water te staan, 36 huizen werden totaal verwoest en 750 woningen werden licht tot zwaar beschadigd. Bijna de helft van het totale wegdek-oppervlak moest worden hersteld. De gemeente werd bij die gelegenheid geadopteerd door de gemeente Utrecht.
Bevolking: 55% van de inwoners is katholiek, 38% Ned. Hervormd. In het verleden vormden de landbouw, visserij en griend- en rietcultuur de voornaamste bronnen van bestaan, terwijl ook in vroegere dagen enkele bierbrouwerijen konden worden aangetroffen. Tegenwoordig ook industrie, o.a. aluminiumprodukten, scheepsreparaties, kassenbouw, confectie. Overheidsinstellingen', gemeentehuis, Raadhuisstraat 5, Hooge Zwaluwe; rijkspolitiebureau, Plantsoen 10, Lage Zwaluwe; postkantoor, Dijkje 3; waterschap: De Ham, Zwaluwsedijk 1, Lage Zwaluwe.
Nutsbedrijven: gas: Intergas, Oosterhout; water: Waterleiding Noord-West-Brabant, Zuideveldlaan 42, Dussen; elektriciteit: PNEM, Burg. Smitsplein 3, Made. NS-station: Station Lage Zwaluwe aan lijn Dordrecht-Roosendaal en Dordrecht-Breda.
Onderwijs: Zowel Hooge als Lage Zwaluwe hebben een pr. chr. en een r.k. basisschool. Sportaccommodaties: 2 Jachthavens in Lage Zwaluwe en 1 in Moerdijk, goed uitgangspunt voor tochten door de Biesbos en voor vissport.
