Encyclopedie van Noord Brabant

Anton van Oirschot (1985-1986)

Gepubliceerd op 20-10-2020

BOSCH, JEROEN

betekenis & definitie

(’s-Hertogenbosch ca. 1450-1516), kunstschilder, die werkte in de overgangstijd van Middeleeuwen naar Renaissance en die wereldbekendheid kreeg. Zijn panelen en tekeningen raakten verspreid over de gehele wereld.

Zij kwamen in het bezit van vorsten en kardinalen, later van musea en grote verzamelaars. Zijn werken bevinden zich thans o.m. in Madrid, Londen, Parijs. Wenen, Venetië, Philadelphia, Boston, New York, San Francisco, Nashville in Canada, Berlijn, Keulen, Brussel, Amsterdam en Rotterdam. Jeroen Bosch werd als Hieronymus van Aken geboren in een huis op de Markt te ’s-Hertogenbosch. De familie Van Aken was niet onbemiddeld, wat blijkt uit de bezitting van een stenen huis op de Markt, en zij was ook niet onaanzienlijk, wat blijkt uit het lidmaatschap van de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap. Jeroen Bosch trouwde omstreeks 1480 met Aleyt Goyaerts van der Meervenne, een jonkvrouwe uit Oirschot, die beschermvrouwe was van een klooster in die heerlijkheid.

Op deze manier kwam Bosch in het bezit van het landgoed „ten Roedenken” of Rodeke, dat zijn vrouw erfde. Bosch schilderde religieuze voorstellingen, maar hij staat vooral bekend als de schilder van monsters en demonen. In 1572 schreef D. Lampsonius: „Jeroen Bosch, wat ziet jouw verbaasde oog? Zie je misschien monsters en die vliegende fantasmen van de Erebus voor je? Het lijkt wel of je in de duisternis van de Tartarus bent doorgedrongen, zo goed heeft jouw hand alles geschilderd wat zich in de diepe Avernus bevindt”. Bosch schilderde wat de mensen, die vol geloof maar ook vol bijgeloof waren, doorleefden. Van hel en verdoemenis, van heksen en angst, van kwalzalverij en kwelgeesten, maar ook van paradijs en heiligdom.

Hij maakte in opdracht van Philips de Schone panelen; hij werkte o.m. voor de kathedraal van St. Jan.Philips II, Hendrik van Nassau, kardinaal Grimari, landvoogdes Margaretha van Oostenrijk kochten zijn werken.

Bekend zijn o.m. zijn Tuin der Lusten, het Narreschip, de Verloren Zoon, de Hooiberg, de Verzoeking van de H. Antonius, Kruisdraging, St.Christoffel, de Bruiloft van Kana, de Doornenkroning, de Keisnijding, de Goochelaar, Gevecht tussen Carnaval en Vasten en het Laatste Oordeel. Bovendien heeft hij nog vele tekeningen nagelaten.

In 1930 werd op de Markt te ’s-Hertogenbosch een standbeeld van Jeroen Bosch opgericht; in 1967 werd in het Brabants Museum te ’s-Hertogenbosch een internationale tentoonstelling van zijn werken gehouden, ter gelegenheid van het feit, dat Bosch vier en een halve eeuw geleden geboren was. Toen werd ook in Heeze op de Brabantse Dag een Jeroen Bosch-optocht gehouden.

Bron: Jheronimus Bosch, catalogus 1967.