kerkdorp, gemeente Cuijk en Sint Agatha;
De oudste naam, 14e eeuw, was Cuijks-Brakel; Kuycbrockele. Op 4 september 1315 wordt voor het eerst melding gemaakt van een kapel, gewijd aan St.Agatha. Bij deze kapel ontstond in 1371 het Kruisherenklooster en vanaf die tijd wordt de naam Sint Agatha ook voor het dorp zelf gebruikt. Sint Agatha viel, evenals Haps en Linden. onder de dingbank van Cuijk. Geschiedenis: De lotgevallen van het dorp Sint Agatha zijn hoofdzakelijk bepaald door het wel en wee van het klooster. Sinds het ontstaan in 1371 had het klooster vele bezittingen verworven, maar vanaf de Tachtigjarige Oorlog werd er aan de positie van het klooster getornd.
Zo werd in 1580, bij de strijd om het huis Middelaar, het klooster verwoest. De kruisheren kwamen via Gennep in Grave terecht. Na de verovering van Grave door prins Maurits moesten zij weer uitwijken. Zij kwamen terug in Sint Agatha, waar het klooster heropgebouwd werd. In 1630 werd hierbij een Latijnse school opgericht. In 1648 werd het klooster echter in beslag genomen.
Eerst in 1653 mochten de kruisheren, na het sluiten van een contract, terugkeren naar het klooster. Zij moesten voortaan een huursom van f. 1200,per jaar betalen; er werden ook bepalingen opgenomen over het toelaten van nieuwe kloosterlingen; soms werd dit beperkt, soms verboden. Toen Napoleon in 1812 besloot, dat alle kloosters in Nederland moesten worden opgeheven werd aan het klooster in Sint Agatha uitstel verleend. Onder koning Willem I mochten geen novicen worden aangenomen. Het klooster telde toen slechts 7 kruisheren. In 1840 maakte koning Willem II het verbod ongedaan. Eerst in 1886 werd officieel beslist, dat de kruisheren het klooster en de kerk alsmede enkele in de nabijheid gelegen percelen land mochten behouden; de rest verviel definitief aan het rijk.
In de meidagen van 1940 is er in Sint Agatha, waar diverse kazematten gebouwd waren, hevig gevochten. In 1944, bij de bevrijding, werd het klooster getroffen door een brand, die de kerk inclusief veel meubilair verwoestte. Alleen de zware muren van deze gotische kerk bleven overeind. Na de oorlog werd de kloosterkerk gerestaureerd. In 1947 werd zij tevens parochiekerk van Sint Agatha. Op het grondgebied van dit kerkdorp ligt, behalve de Cuijkse wijk Padbroek, ook het recreatieoord De Messemaker.
Monumenten: Kruisherenklooster St.Agatha, oorspronkelijk 14e-eeuws; in de 80-jarige oorlog verwoest, in 1612 herbouwd, later meermalen verbouwd en uitgebreid. In 1906 gedeeltelijk gesloopt. Het klooster heeft een neo-gothische voorzijde. Na oorlogsschade in 1949 hersteld. Kapel uit de 15e eeuw met driezijdige koorsluiting en met kruisribgewelven; 15e-, 16e-en 17e eeuwse grafzerken in de muren gemetseld. 15e-eeuwse kloostergang ten dele bewaard. Kloosterpoort met korfboogopeningen, beeldnissen enjaarsteen: 1644. Boven de boog wapen van de kruisheren.
Interieur klooster: elf geschilderde portretten van priors uit de jaren 1648-1855; portretten van de generaals der orde; 17e-eeuwse glaspanelen; 17e- en 18e-eeuw.se beelden; twee luidklokjes uit 1647.
Zie ook Cuyk.
Bron: opgave gem. Cuyk en Sint Agatha.
