(R.O.). De revolutie van 1795 bracht aanvankelijk slechts wijzigingen in de namen (zie Bestuursinrichting onder Gemeente).
Wel eiste de grondwet van 1798 een heel stel voorzieningen, doch ze traden nooit in werking. Eerst 1.3.1801 kreeg het Hof van Frl. het Nationale Gerechtshof als appèl-, resp. cassatie-instantie boven zich.De plaatselijke besturen waren in deze periode tevens nedergerecht gebleven. Eerst met bet Reglement van 1.10.1802 werden de functies gesplitst, waarbij de rechtspraak werd toebedeeld aan drost en gerechte, waartoe Frl. in 14 drostambten werd verdeeld. Het nieuwe reglement van 24.2.1806 voor drosten, mederechters en schepenen in Frl. gaf de justitie in grietenijen en vier kleine steden aan drost (okt. 1807: baljuw) en gerechte en in de grotere steden aan schepenen. Tevens nieuwe indeling in drostambten. De scheiding tussen administratieve en justitiële colleges, die 1807 weer was vervallen, werd met de invoering der (Franse) vredegerechten mrt. 18x1 nog stringenter hersteld. 2 Vrederechter.
De wetten op de R.O. van 1827 en 1828 gaven Frl. prov. hof, rechtbanken van eerste aanleg en van koophandel te Lwd. en Heerenveen en per arrondissement tien, resp. negen vredegerechten. De nieuwe wet R.O. van 1838 verandert de namen (gerechtshof, arrondissementsrechtbank en kantongerecht), schaft de rechtbank van koophandel af en stelt een arrondissementsrechtbank te Sneek in. Bij de nieuwe indeling van 1875 werd het hof supraprovinciaal door de opheffing der hoven te Groningen en Assen. Ook de rechtbank te Sneek verdween toen weer; 1923 die te Heerenveen. De indeling in kantons onderging wijzigingen in 1875, 1911 en 1933. Aparte bureaus elk meer kantons omvattend, zijn er nog te Lwd., Sneek, Heerenveen en Beetsterzwaag (vroeger ook te Bergum, Berlikum, Bolsward, Dokkum, Harlingen en Lemmer). Daarnaast bestaan of bestonden aparte colleges voor administratief-rechtelijke (belastingen, thans bij gerechtshoven, ambtenaren, sociale verzekeringen) of politieke zaken, zie Gevangenis.
Zie: Gesch. Atlas van Ned. (1915); J. L. Bems, De archieven van het Hof... enz. (1919).
