Encyclopedie van Friesland

Prof. Dr. J.H. Brouwer (1958)

Gepubliceerd op 22-01-2020

DODENCULTUS

betekenis & definitie

De archeologische vondsten uit de jongste steentijd (zie Neolithicum) vertellen een en ander over de zorg voor de doden. De hunebedden zijn de oudste grafmonumenten in Frl.

Daarop volgen ganggraven en bij voortschrijdende degeneratie grafheuvels met steenkisten. Het touwbekervolk, dat vervolgens komt, kende grafheuvels voor één dode (bijv. te Langendijke gevonden).

De lijkverbranding is dan nog onbekend. De lijken werden in gehurkte houding bijgezet.

Allerlei grafgiften komen voor. Om de grafheuvel kwam vaak een ringsloot of paalkrans.

In deze heuvels dikwijls ook latere bijzettingen. In de periode tussen steen- en bronstijd volgen de klokbekergraven, die niet in Frl. gevonden zijn.In de bronstijd komen ronde of langwerpige tumuli van heideplaggen, vrijwel zonder grafgiften voor. Uit de vroege bronstijd hebben wij ook begravingen in uitgeholde boomkisten, die in grafschachten geplaatst werden, waarom dan een plaggenheuvel werd opgericht. De lijkverbranding kwam echter ook vroeg op (middenbronstijd). De heuvels werden op den duur begraafplaatsen voor een groep met bijzettingen in de rand, waarbij de lange vorm van het graf eerst bewaard bleef. In het laatst van de bronstijd komt misschien een nieuwe bevolkingsgroep naar Frl., het urnenveldenvolk, dat zijn doden verbrandde en de resten in urnen deed, die in een kuiltje werden bijgezet, waar een kringgrep omheen kwam. Zo ontstaan er grote lijkenvelden (necropolen, bijv. te Oosterwolde).

Deze periode duurt tot het begin der chr. jaartelling. Op den duur won de begraving (tot de 2de, 3de eeuw in gehurkte houding) het weer van de verbranding, tot bij de Angelsaksische invasie (ca. 400) weer grafvelden met urnen beginnen voor te komen (lange grafkuilen met in N.Z.-richting geplaatste kisten). Deze lijkverbranding burgert hier echter niet in. Het christendom zal maken, dat begraving gewoon wordt. De doden worden dan bij de kerken ter aarde besteld met het aangezicht naar het oosten (de gewoonte om de doden O.-W. te leggen, kwam al in de 2de, 3de eeuw voor). Grafgiften komen weinig voor. zie Begraven.