Groep veranderingsgezinden, die in de Zaanstreek grote aanhang kreeg onder het welgestelde deel der burgerij in de jaren '80 van de 18e eeuw. De patriotten waren vertegenwoordigd in Burger-sociëteiten, waaruit later de exercitiegenootschappen (ook wel: genootschappen van de wapenhandel) voortkwamen.
De patriotten waren de tegenstrevers van de in de Zaanstreek minder op de voorgrond tredende Orangisten.In de Patriottentijd vormde zich met name in de gewesten Utrecht en Holland een verbond tussen de anti-orangistische aristocratie en de naar democratie strevende burgerij. Beide stromingen vonden elkaar in het gemeenschappelijke ideaal de macht van de stadhouder te beknotten. Aangezien de Zaanstreek geen aristocratie bezat, had het gebied ook geen enkele stem in de landelijke politiek. Het streven van de Zaanse patriotten was allereerst een dergelijke invloed te verwerven. Van belang was voorts dat de dorpen aan de Zaan (Oost- en Westzaandam, Koog, Zaandijk, Wormerveer) weinig invloed hadden op het bestuur van hun banne. Daardoor vond men met name in Westzaandam en Zaandijk veel patriotten onder de bevolking. Onder de patriotten bevonden zich relatief veel doopsgezinden; dat wordt verklaard doordat veel kapitaalkrachtige ondernemers doopsgezind waren.
