Sport, in de Zaanstreek door naar schatting 2000 personen (waarvan 800 in verenigingsverband) beoefend. Atletiek wordt wel aangeduid als ‘de moeder van de sporten’.
Door de grote aandacht voor lopen, springen en werpen legt de atletiek de nadruk op de grondvormen van bewegen, die in bijna alle andere sporten bestaan.De eerste georganiseerde atletiekwedstrijd in Nederland vond plaats in 1878 te Velsen.
Van 1889 tot 1895 werd atletiek in georganiseerd verband bedreven in de Voetbal en Atletiek Bond, waaruit later de KNVB voortkwam en de Nederlandse Atletiek Bond, die in 1901 werd opgevolgd door de Nederlandse Atletiek Unie (sinds haar zilveren jubileum Koninklijk, KNAU).
Aanvankelijk en langere tijd werd atletiek voornamelijk beoefend als nevensport bij voetbal- of gymnastiekverenigingen. Toen de wedstrijdatletiek serieuze vormen aannam, schreef de KNAU voor dat uitsluitend leden van atletiekverenigingen gerechtigd waren deel te nemen aan landelijke wedstrijden. Om te voorkomen dat de Zaanse atleten zouden uitwijken naar verenigingen in Haarlem, werd in de jaren twintig de Zaanse Atletiek Vereniging opgericht. Door gebrek aan bestuurs- en technisch kader bestond deze vereniging slechts kort.
In 1933 werd in Zaandam de Atletiekvereniging (AV) Zaanland opgericht; het bestuur werd gevormd werd door G. Cramer, J. Kelder, K. Kok en J. Leeuwerink. De leden van Zaanland kwamen voornamelijk uit voetbalvereniging WFC en de gymnastiekverenigingen Hercules Hebe, Concordiaen Olympia.
In 1938 richtten in Krommenie K. Hart, W. de Jong, K. Brasser, M. Kok en A. Langewis AV Lycurgus op. De leden waren met name afkomstig van de gymnastiekvereniging Lycurgus Hygiëa.
AV Zaanland was in haar eerste jaren actief met het organiseren van tal van wedstrijden op het WFC-terrein in Wormerveer. Met name de ‘Zaanse Zes-stedenloop’ genoot grote bekendheid. Populair waren in jaren ’30 de grote school-atletiekwedstrijden op de Zaanland-accommodatie, het terrein van de bedrijfsvoetbalvereniging van Verkade aan de Provincialeweg te Zaandam. AV Lycurgus was aangewezen op voetbalterreinen in Krommenie en Wormerveer.
Kort na de Tweede Wereldoorlog groeide het ledental van AV Zaanland fors en wist de vereniging zich te scharen onder de grootste drie van Nederland. Nationale en internationale successen volgden. Gré de Jong nam in 1948 in Londen deel aan de Olympische Spelen op de onderdelen 100 en 200 meter. Vier jaar later behaalde Willy Lust in Helsinki op het onderdeel verspringen een vijfde plaats. Bij AV Lycurgus leverden in de jaren veertig en vijftig tienkamper Gerrit van der Hoeven en discuswerpster Cor Aafjes op nationaal niveau goede prestaties.
Op bestuurlijk en technisch vlak drukten R.L. Schoemaker, C. Kluft en R.J. van Gulik bij AV Zaanland vele jaren een stempel op het verenigingsleven; bij AV Lycurgus waren dat M. Kok, C. Mulder en de huidige (1987) voorzitter C. de Boer. Sportief bleef het beide verenigingen goed gaan.
Internationaal succes was er voor de marathonspecialist Piet Bleeker van AV Lycurgus, die in 1958 in Stockholm deelnam aan de Europese kampioenschappen. De herenploeg van AV Zaanland kon zich handhaven in de hoogste regionen van de nationale competitie door onder andere de verrichtingen van Chris Konings, die vijfmaal het nationale kampioenschap op de 800 meter veroverde. Ook de prestaties van tienkamper Freek Stam (die in 1968 kampioen van Nederland werd) en van de werper M. Zijl (jeugdkampioen met discus en speer in 1962, in 1963 met speer en een Nederlands jeugdrecord met de discus) spraken tot de verbeelding. De meisjesestafetteploeg van AV Zaanland werd in 1968 kampioen.
In 1965 verhuisde AV Zaanland van het Verkade-terrein naar een accommodatie aan de Vincent van Goghweg te Zaandam (onderdeel van het Zaanlands Lyceum), die was uitgerust met een sintelbaan die bekend stond als één der snelste in Nederland. Twee jaar later kreeg AV Lycurgus de beschikking over een atletiekterrein in het Provily Sportpark te Krommenie.
Beide verenigingen boekten in de jaren ’70 een flinke ledenwinst; op nationaal niveau werden er goede prestaties geleverd. Bij AV Zaanland wist Elly Broeksma zich bij de sprinttop te scharen, Tineke Kluft kon zich op de 800 en 1500 meter tot de beste tien van Nederland rekenen en speerwerper Dirk Kooreman veroverde driemaal de nationale titel. Eind jaren ’70 vestigde Wim Roelofs de aandacht op zich door goede prestaties op de lange afstand. In 1984 werd hij veteranenkampioen op de marathon; een jaar later werd hij in Rome tot wereldkampioen gekroond. Polsstokspringer Pim Göbel (AV Lycurgus) was enige tijd vaste keus in de nationale ploeg; discuswerper Jan Beunder behaalde goede klasseringen tijdens diverse nationale kampioenschappen en junior Dick Valk behaalde een Nederlands kampioenschap op de 800 meter. Junior Erik Rodenberg sprong als eerste Zaanse atleet over de magische grens van twee meter.
Een impuls voor de wedstrijdsport in de Zaanstreek was de totstandkoming in 1983 van een moderne kunststof-atletiekbaan in Krommenie. De mogelijkheden tot het organiseren van wedstrijden (onder leiding van Dea Leertouwer) en het leveren van goede prestaties werden door deze baan aanmerkelijk vergroot.
Mede dankzij het groeiend aantal leden konden de competitieploegen van AV Lycurgus goed presteren, wat er uiteindelijk toe leidde dat de herenploeg in september 1985 promoveerde naar de hoogste klasse van de landelijke competitie. Kogelstoter R. Schenk manifesteerde zich als nationale topper en internationaal succes kwam voor speerwerpster Ingrid Lammertsma, die in 1985 in het Oostduitse Cottbus een derde plaats veroverde tijdens de Europese jeugdkampioenschappen. De gestage groei van het ledenbestand bij Zaanland zette zich ook in de jaren ’80 voort, mede dankzij bestuurlijke inspanningen van onder anderen J. Klomp en D. Gravestijn (die reeds secretaris werd in 1964).
De accommodatie aan de Van Goghweg gaf in de jaren ’80 echter reden tot bezorgdheid. Weliswaar werd er een krachtcentrum gebouwd, maar de conditie van de baan liet te wensen over, waardoor de wedstrijd-organisatie op problemen stuitte. In 1988 werd door de gemeente Zaanstad voorgesteld voor Zaanland een kunststof-atletiekbaan aan te leggen op De Kalverhoek. Het tot dan toe gebruikte complex zou dan een andere bestemming moeten krijgen, de vereniging diende te verhuizen.
Door de besturen van beide verenigingen is enige malen getracht tot een fusie te komen. De leden lieten echter de gehechtheid aan de eigen vereniging prevaleren. Tussen beide verenigingen bestaat een goede samenwerking.
AV Zaanland had in 1986 300 leden en AV Lycurgus 500 leden.
D. Gravestijn, D. Kooreman.
