Rode, witte en roséwijnen uit NoordSpanje
De laatste 50 jaar hebben de beste Rioja’s bewezen de eerste plaats onder de Spaanse wijnen te mogen innemen. Ze kunnen dan ook wedijveren met elke rode wijn, met uitzondering van de beste Bordeaux en Bourgognes. De bereiding van de Rioja is overwegend in handen van grote ondernemingen die ernaar streven produkten van constant goede klasse in de handel te brengen. Zij beheersen de markt en omvatten, op enkele uitzonderingen na, alle firma’s die recht hebben Riojawijnen met het Certificaat Van oorsprong te produceren. Bovendien kan men voortdurend rekenen op kwaliteitsverbetering. In het verleden had men wel eens de neiging de wijnen te lang op hout te lageren.
Momenteel wordt meer en meer waarde gehecht aan lagering op fles. De witte wijnen worden volgens moderne vinificatiemethodes geproduceerd en hebben niet meer het gemaderiseerde karakter van voorheen. De jongste wijnwetgeving sluit uit dat de op het etiket vermelde jaargang niet in overeenstemming is met het oogstjaar van de wijn. In de bodega van de Marguës de Riscal in Elciego worden de wijnen na 3 jaar gebotteld, waarna een langdurige flesrijping in de kelders plaatsvindt. Veel grotere bodegas bepalen de duur van de lagering op barricas aan de hand van de kwaliteit van het oogstjaar. De befaamde oenoloog, dr.
E. Peynaud, die vele châteaux adviseert, werd geraadpleegd omtrent de moderne bereidingsmethodes voor witte wijnen. De Spanjaarden zelf blijven geloven dat zwakke, overgeoxydeerde en ranke wijnen gedistingeerder zijn dan de grove, zware en enigszins onbetekenende wijnen die in het land worden geproduceerd. Met uitzondering van enkele zeer klassiek werkende bedrijven is de voormalige zeer langdurige fustlagering vaarwel gezegd. De aanhangers van de moderne opvattingen constateren dat de Rioja’s er belangrijk op vooruitgaan.
De beginperiode 'van de wijnbouw in deze vallei van de Ebro is in duister gehuld. Vanwege het noordelijker klimaat mogen we aannemen dat hij later is begonnen dan in de mediterrane gebieden van Spanje, die kennelijk beter geschikt zijn voor de wijnbouw. We weten echter dat de Riojawijnen tot zekere hoogte hebben deelgenomen aan de ontplooiing van de wijnbouw in Spanje op het tijdstip dat de ontdekking van Amerika grote mogelijkheden voor de export van het land opende. De eerste wijnbouwersvereniging zag het licht in 1560.
Behalve door het moeilijke klimaat is de ontwikkeling van het gebied van de Rioja ook nog afgeremd door een tweede factor: het ontbreken van goede wegen voor de afzet van de produkten in Spanje en de rest van de wereld. Meer dan een eeuw lang en wel sinds 1790 was de aanleg van een weg de doelstelling van degenen die de Spaanse wijnindustrie haar vroegere glorie wilden teruggeven.
Het succes van de Riojawijnen begon met de oprichting van een proefstation in Haro in 1892, in het hart van de wijnstreek langs de Ebro. Vrijwel tegelijkertijd werd een campagne gestart om het de andere Spaanse wijnen onmogelijk te maken de naam Rioja te voeren, een pleit dat trouwens nog steeds niet is beslecht. Haro is nu het belangrijkste centrum met een wijnbouwinstituut en wijnacademie.
Na een langdurige achterstand ten opzichte van de overige Spaanse wijngebieden heeft de Rioja een unieke plaats verkregen onder de Spaanse tafelwijnen, en men is het er nu wel over eens dat deze te danken is aan de uitzonderlijk gunstige geografische ligging. De streek is verdeeld in 3 sectoren: Rioja Alta, Rioja Alavesa en Rioja Baja. Het gebied loopt heuvelafwaarts richting Ebrodal, beschut door de Sierra Cantabria. Het noordelijke deel van Rioja Rioja Alta - produceert de fijnste wijnen. De wijnen uit Alava zijn zwaarder, maar van goede kwaliteit. De Rioja Baja produceert vooral vinos corrientes (gewone wijnen), die zelden worden gebotteld en geëxporteerd. De wijnen die de Denominación de Origen voeren, worden verbouwd op 38000 ha wijnland die 1 miljoen hl rode, witte en roséwijn (rosado) opleveren.
Denominación de Origen en wijnbereiding
Slechts 43 firma’s (bodegas) hebben het recht Rioja te maken en hem onder deze naam met garantiebewijs (het rugetiket of banderol over de kurk) op de fles te verkopen. Het aantal is niet officieel geregistreerd, maar wil de producent daartoe behoren dan moet hij minimaal 400 fusten in voorraad hebben. Dat brengt een belangrijke investering met zich mee en de kleine wijnboer beschikt niet over de middelen hiervoor. De autoriteiten geven toe dat dit een willekeurig systeem is, gericht op een beperkt aantal producenten die onder controle worden gehouden. Enkele wijnbouwers en producenten die niet aan de 400 vaten komen, zijn toch tot de lijst toegelaten vanwege de voortreffelijkheid van hun wijn.
De naam Rioja (of een van de in dit gebied gelegen dorpen) kan alleen worden toegekend aan wijnen die aan bepaalde kenmerken en aan bepaalde kwaliteitsnormen voldoen. Als de binnen het gebied geproduceerde wijn onder de normen blijft kan de naam van het dorp op de fles voorkomen met de vermelding: ‘Deze wijn is gemaakt in de plaats X, maar heeft niet de voor Rioja vereiste kwaliteiten’.
Het gebied van de Riojawijnen valt binnen de grenzen van de provincie Logroüo en in sommige delen van Alava en Navarra. De wijnen, gerijpt of ‘bereid’ buiten de zone, hebben geen recht op de naam Rioja.
De bereiding van de Rioja wordt in principe uitgevoerd volgens de Franse methodes. Dat is ook niet te verwonderen, want toen 75 jaar geleden de phylloxera de wijngaarden van Bordeaux teisterde, namen de Fransen de zorg voor de wijnbouw en wijnbereiding van de toen nog niet door de plaag getroffen Rioja-gebieden ter hand.
De toevloed van de Fransen in de Rioja in die tijd heeft sporen nagelaten: de wijnen gisten vrijwel op dezelfde manier als in Frankrijk; de in de loop van het jaar als lichte gewone wijnen onverkocht gebleven voorraden rijpen in eiken vaten waarvan sommige dezelfde inhoud hebben als de Bordeauxse barrique. Ze worden bewaard in de kelders van bepaalde bodegas (wijnbereidingsbedrijven) die tot in de kleinste details op de Franse lijken. Desondanks is er een groot verschil: terwijl de goede Bordeauxwijnen het produkt zijn van één enkele wijngaard, zijn de Riojawijnen in de grote bodegas geproduceerde mengingen op basis van druiven die ten dele of vrijwel geheel door de wijnbouwers van het gebied zijn verbouwd. Dit zien we ook in Califomië en in sommige delen van de Rhöne. De mindere, regionale wijn wordt voor een groot deel met goede resultaten door de dorpscoöperaties geproduceerd en daarna verkocht als vinos corrientes van goede kwaliteit.
Typen Riojawijnen: etiketten van de flessen
De Rioja, zoals dat thans is afgebakend, strekt zich uit op beide oevers van de Ebro en ligt vrijwel helemaal in de provincie Logrono in het noorden van Spanje, iets ten oosten van Burgos. De kleine sector die geen deel uitmaakt van de provincie Logrono is een uitstulping in de provincie Alava, waar de Ebro veel smaller wordt en tussen hogere heuvels stroomt. Dit geografisch verschil heeft zijn weerslag op de wijnen, want de Rioja’s van Alava zijn zwaarder, voller en vuriger, terwijl ze in de Ebrovlakte lichter zijn en aan de rode Bordeaux doen denken.
Het gebied is onderverdeeld, maar gezien de huidige ontwikkeling van de wijnen zijn slechts 3 delen belangrijk.
Rioja Alta
De Opper-Rioja ligt in het noordwesten en omvat de stad Logrono. Het klimaat is hier hetzelfde als aan de Baskische kust en de golf van Biskaje en lijkt dus ook op dat van Bordeaux. De lente is zacht en de herfst is mild en lang, voor de wijnoogst erg gunstig. In de winter vriest en sneeuwt het maar het is geen streng klimaat. Desondanks zijn er 2 gevaren die de wijnplant bedreigen: late vorstperioden eind april of begin mei, en de solano: een warme oostenwind die de wijnplanten verschroeit. Het klimaat van Rioja is desondanks stabiel en de jaren zijn voldoende regelmatig zodat chaptalisatie niet nodig is.
Alavesa
De wijnen van Alava zijn ingedeeld in de hoge kwaliteitsgroep van de Rioja Alta. Soms geeft het etiket op de flessen aan dat de wijn een Alavesa is. In de regel zal hij steviger zijn dan de Rioja Alta. Hij wordt gewoonlijk vergeleken met de Bourgogne, maar ter plaatse geproefd heeft hij meer weg van de goede Rhönewijnen.
Rioja Baja
De wijnen van Rioja Baja worden zelden gebotteld. Wanneer de Ebro van Logrono in de richting van de Middellandse Zee stroomt, verandert het klimaat. Het lijkt dan meer op dat van Aragon dan op dat van de golf van Biskaje. Herfst en winter zijn er mild; ’s zomers is het er heter. Terwijl Rioja Alta tamelijk droog is, is Rioja Baja dor. Als gevolg van de hitte is de natuur hier altijd 2 weken vóór en desondanks valt de wijnoogst in de uitgestrekte Ebrovlakte later dan hogerop.
Deze langere rijpingstijd geeft de wijnen een aanmerkelijk hoger alcoholgehalte: 15 a 16° in Rioja Baja tegen 11 a 12,5° in Rioja Alta. Ze zijn donker en vaak zeer eenvoudig van kwaliteit.
In de bodegas liggen honderdduizenden eikehouten barricas (Bordeaux: barriques & 225 liter). Het zijn alleen de wijnen die op barricas gelagerd zijn, die voor export in aanmerking komen. Bovendien vindt men deze topwijnen op de wijnkaart van goede restaurants in alle delen van Spanje. De wijnen met jaartal voeren de vermelding Cosecha (oogst) gevolgd door het jaartal (bijv. Cosecha 1969 of Cosecha 1978).
Het contra-etiket van de Raad van Toezicht: Meestal op de achterzijde van de fles, bevindt zich het contra-etiket van de Consejo Regulador de Denominación de Origen Rioja. Dit contra-etiket garandeert de echtheid van de wijn. Behalve het Rioja-garantiezegel wordt op dit etiket vermeld op welk predikaat, behalve de herkomstbenaming Rioja, de wijn nog meer recht heeft.
Er zijn derhalve 4 contra-etiketten:
1. Rioja. De categorie Rioja die niet aan de minimum eisen van fustrijping voldoet draagt alleen de naam ‘Denominación de Origen Rioja’. In de wandelgangen noemt men deze wijn soms Rioja Sin Crianza (Rioja zonder opvoeding).
2. Rioja Vino de Crianza. Dit is de categorie die op eikehouten fust gelagerd is. Letterlijk betekent het dat de wijn een opvoeding heeft gehad.
3. Rioja Reserva. Dit predikaat verdient de wijn die minstens drie jaar in de bodega op fust en fles gelagerd is, waarvan minstens 12 maanden op eikehouten barrica. Blanco (wit) en Rosado (rosé) zijn 2 jaar gerijpt met minstens 6 maanden fust.
4. Rioja Gran Reserva. Deze primus inter pares onder de Rioja-wijnen heeft minstens 2 jaar fust en 3 jaar fles gehad. Blanco en Rosado zijn 4 jaar gerijpt met minstens 6 maanden op barricas.
De grootste jaren van deze eeuw voor Rioja’s zijn: 1904, 1920, 1922, 1924, 1925, 1928, 1931, 1934, 1935, 1942, 1947, 1948, 1949, 1952, 1955, 1959, 1962, 1964, 1968, 1970, 1975, 1978, 1981 en 1982.
De witte wijnen zijn zoet (dulce) of droog (seco). Ze kunnen niet wedijveren met de rode wijnen, want ze zijn te vaak pasados (gemaderiseerd). De rode wijnen worden geklasseerd naar ouderdom als Finos de mesa (kwaliteitstafelwijnen) of Reservas, en naar kleur: Rosado, Clarete, Ojo de Gallo en Tinto, die van bleekrose tot donkerrood gaat. Clarete en Tinto zijn de meest voorkomende typen. Clarete is een eerlijke lichte rode wijn die even in contact is geweest met de schil van de rode druif waarvan hij is gemaakt. Tinto is het Spaanse woord voor rode wijn. De Spanjaarden gebruiken namelijk nooit het adjectief rojo, hoewel ze wel blanco gebruiken voor de witte wijn.
Evenals in Californië zijn de wijnen doorgaans meer bekend onder de naam van de handelaar dan onder die van de wijngaard. In Rioja wil men best weten dat de wijngaarden onderling grote verschillen vertonen. De ligging op het zuiden of noorden is van groot belang; de bodem op de hoogten is voornamelijk leisteenhoudend en ouder dan de met een sliblaag bedekte grond in de vallei en langs de rivieroevers. Deze factoren hebben hun invloed op de wijn. Het gescheiden verwerken van de most van de verschillende wijngaarden staat nog in de kinderschoenen. Als de wijn de naam van een wijngaard voert - Viria Zaco, Vina Tondonia en Vina Paceta zijn de bekendste - heeft deze vermelding alleen symbolische betekenis. Sommige bodegas met een lange traditie, zoals die van de Marqués de Riscal, Marqués de Murrieta en de Compania Vinicola del Norte de Espana, gebruiken hoofdzakelijk hun eigen druiven en een kleine hoeveelheid zorgvuldig geselecteerde druiven van andere, minder bekende wijnbouwers, maar het merendeel stelt de mengingen samen uit de oogst van een groot aantal kleine wijngoederen.
Vroeger droeg iedere Rioja de naam van een cepa (druiveras): Cepa Sauternes, Cepa Chablis, Cepa Rhin, Cepa Barsac, Cepa Médoc enz. Soms ook Estilo Sauternes of soms Especial Sauternes (Graves, Barsac), en zelfs gewoon Chablis, Sauternes enz. Deze imitatieve vorm van etiketteren is kort geleden verboden in overleg met Frankrijk.
Druiverassen
Tegen ruw weer beschermd door hoge bergen achter de horizon, herinnert Rioja Alta met haar rood doorschoten bruine aarde aan Arizona, of NoordAfrika. De met wijnvelden beplante hoogten van hun kant doen aan die van Chablis denken. De grote wijngoederen hebben moderne bereidingstechnieken ingevoerd en een aantal bodegas en coöperaties hebben zich de laatste apparatuur aangeschaft. Zelfs de kleine wijnboeren die gewone wijnen produceren welke overal in Noord-Spanje te koop zijn (zonder de naam Rioja) ploegen nu de grond van hun wijngaard in plaats van te spitten. De meest afgelegen hoeken van de provincie blijven primitief en schilderachtig. De oude dorpen liggen hoog op de heuvels, ver van de grote wegen af.
Door deze geïsoleerde ligging hebben ze hun oorspronkelijk karakter behouden. Talloze huizen zijn nog versierd met in steen uitgehouwen wapenschilden. Het gebied ontleent zijn naam aan de verbastering van de naam van een kleine zijrivier van de Ebro, de Rio Oja. Het is arme, grotendeels dorre en rotsachtige grond met enkele vruchtbare en schitterende plekjes. De troosteloze aanblik is niet terug te vinden in de wijn die, althans theoretisch, door de niet erg talrijke grote bodegas van de Rioja worden geproduceerd. De voornaamste hiervan zijn:
La Rioja Alta, SA; R. López de Heredia, Vina Tondonia, SA; Bodegas Gömez Cruzado, SA; Carlos Serres, Hijo; De la Torre y Lapuerta, SA; Bodegas Martinez Lacuesta Hnos., Ltda; Bodegas Franco Espanolas; Bodegas Ramón Bilbao; Rioja Santiago, SA; Compania Vinicola del Korte de Espana; Bodegas Bilbainas; Bodegas Riojanas; Bodegas Montecillo; Vinos de los Herederos del Marqués de Riscal, SA; Federico Paternina, SA; Bodegas Salceda; Bodegas Berberana; AGE, Bodegas Unidas, SA; Bodegas Gurpegui; Bodegas Lagunilla, SA; Bodegas Marqués de Murietta; Bodegas Muerza, SA; Bodegas Glarra; Bodegas Palacio, SA; Herederos de Enrique Bilbao-Bodegas Ramon Bilbao; Bodegas Faustino Martinez; Vinicola Vizcaina Rojas y Cia, SRC; Bodegas Campo Viejo de Savin, SA; Bodega Coop. Del Valle de Ocon; Bodega Coop. Nuestra Senora de la Anunciación; Bodega Coop. Nuestra Senora de Valvanera de Cuzcurrita, Tirjo y Sajazarra; Bodega Coop. Nuestra Senora de Vico; Bodega Coop.
San Isidro; Bodega Coop. San Miguel; Bodega Coop. San Pedro Apostol; Bodega Coop. Santa Daria; Bodega Coop. Sonsierra; Bodega Coop. Virgen de la Vega; Bodega Coop. La Bastida; Compania Espanola Promotora de la Exportación, SA; Comercial Pirineos; Junta Provincial de Bodegas Cooperativas del Campo; Vajda, SL.
De rode wijnen worden gemaakt van de volgende rassen: Garnacha en Tempranillo (deze 2 rassen zijn verreweg het belangrijkst), Graciano en Mazuelo. Geen enkele soort Rioja, wit noch rood, is alleen in staat een bevredigende wijn te geven. Ze komen alle een essentieel ingrediënt tekort: zuur, body of verfijning. Alle goede wijnen worden net als in Bordeaux gemaakt van verschillende rassen.
De Garnacha heeft wat weg van de Franse Grenache. Hij levert de meeste wijnen die zwak van bouquet zijn. Behalve in uitzonderlijk warme jaren komt hij in Rioja Alta niet tot volle rijpheid. Het is de druif die het leeuwedeel van de wijnen van Rioja Baja en de andere delen van Spanje, met name de omgeving van Madrid levert, waar hij doorgaans Aragón of Tinto Aragonès wordt genoemd, omdat hij oorspronkelijk uit Aragón afkomstig was. Hij wordt in ruime mate verbouwd in de sector Rioja vanwege zijn resistentie tegen de oïdium die met de meeldauw een van de grootste plagen van dit gebied vormt.
De most van de Tempranillo met weinig suiker en zuur is volkomen neutraal. De andere druiven die met deze druif worden gemengd moeten de wijn zijn smaak geven. Hij rijpt snel maar blijft niet lang goed en verleent eigenlijk alleen de kleur aan de wijn.
De Graciano heeft een heel eigen geur. De Mazuelo, een ras dat dicht bij de Carignan uit Provence en Rhône komt, wordt maar weinig verbouwd omdat hij kwetsbaar is voor oïdium.
De witte wijnen worden hoofdzakelijk van de Viura-druif gemaakt. Malvasia en Garnacha spelen een rol van ondergeschikte betekenis.
