dat „studie” en verder „onderwijs” beteekent, is de naam van het grootste godsdienstige werk der Joden. De Talmud vormt één geheel met de Mischna (zie Dl IV p. 220).
De Talmud is zóó ingericht, dat eerst’n gedeelte van de Mischna wordt gegeven, en daarna dat Mischna-deel wordt besproken, of liever bediscussieerd; die toevoeging aan de Mischna wordt de Gemara = voltooiing genoemd.De Gemara is een zeer gecompliceerde, op scholastische, vaak splinterige wijze alles besprekende en uiteenrafelende, meermalen in sofistisch geredeneer zich verliezende, uitbreiding van de Mischna.
Zooals de Mischna staat tot de Thora, de 5 boeken van Mozes, zoo staat de Gemara tot de Mischna. De Gemara is niet zoozeer een commentaar op de Mischna — wat hij wel vaak genoemd wordt — als wel een relaas van de besprekingen der wetsgeleerden naar aanleiding van de Mischna.
De Joodsche geleerden, die na de afsluiting van de Mischna de stof leverden voor de Gemara waren de Amoraïm of Amoreërs (de verklaarders of zeggers) en daarna de Saboraïm of Saboreërs (de meenenden).
Kwam de Mischna ongeveer bij ’t begin der 3e eeuw na Christus in zijn tegenwoordigen vorm, de Gemara kwam eerst 2 & 3 eeuwen later tot stand.
Men onderscheidt den Palestijnschen Talmud, Talmud Jeruschalmi (Jeruzalemsche Talmud) of ook wel Jeruschalmi genoemd en den Babylonischen Talmud, Talmud Babli. Als ’t niet apart staat aangegeven wordt met den Talmud altijd de Babylonische Talmud bedoeld, die zich verreweg het meeste aanzien heeft verworven.
De Palestijnsche Talmud is tot afsluiting gekomen in Palestina, omstreeks ’t begin der 5de eeuw, de Babylonische in Babylon, omstreeks ’t begin der 6e eeuw. De Babylonische Talmud is drie maal zoo groot als de Palestijnsche, omdat de discussies der Gemara daarin zooveel langer zijn; hij omvat 12 machtige folianten.
Later werden om den tekst van Mischna en Gemara nog allerlei commentaren gedrukt.
In den Talmud onderscheidt men meer wettische (haiachische) gedeelten, die ontwikkeling van wetsbepalingen (halachoth) geven en meer stichtelijke (haggadische) gedeelten, waarin allerlei toelichtende en opbouwende verhalen (haggadoth) ten beste gegeven worden.
De Talmud geeft volstrekt niet enkel godsdienstige beschouwingen. Men vindt er ook stof in voor allerlei andere wetenschappen, als: filosofie, geneeskunde, rechtsleer, grammatica, sterrenkunde, enz.
De Talmud, die als ’t ware een spreekzaal is, waarin de geleerde Joden tijdens een periode van 5 eeuwen zich uiten, is daarom van groote beteekenis voor de geschiedwetenschap, voor ’t leeren kennen van allerlei toestanden in verschillende landen, waar de Joden woonden.
De Talmud is gedurende meer dan 1000 jaar de voornaamste geestelijke voedingsbron en het eenige leermiddel voor de Joden in de gansche wereld geweest.
Onderwijs bij de Joden wilde zeggen: onderwijs in den Talmud.
De Talmud is de opvoeder van ’t Joodsche volk geweest.
Aan de spitsvondige redeneeringen van den Talmud scherpte zich het Joodsche verstand van eeuw tot eeuw, en door groote stukken van buiten te leeren, ontwikkelde men zijn geheugen.
In weerwil van al het dorre en doode in den Talmud heeft hij eeuwen lang velen Joden, die op hunne wijze ernst maakten met hun godsdienst, die leefden voor hun godsdienstplichten, geestelijk voedsel in menig opzicht kunnen verschaffen.
Voor litteratuur zie onder art. Mischna, en verder: Dr Aug. Wünsche, Der Talmud, Zürich, 1879; Dr J. L. Palache, Inleiding op den Talmoed, Haarlem, 1922; Dr Erich Bischoff, ThalmudKatechismus, Leipzig 1904; Naphtali Rudnitzky, Der Talmud und das ihm verwandte rabbinische Schrifttum, Pforzheim, 1925; Jakob Fromer, Der Talmud, Berlin 1920; Jewish Encyclopaedia XII, p. 1—39.
In deze litteratuur vindt men ook allerlei verdere gegevens over de vele Talmud-uitgaven.
Dr Lazarus Goldschmidt bezorgt eene, thans bijna geheel complete, uitgave van den Talmud in den Hebreeuwschen tekst met Duitsche vertaling ernaast.
