De kerken der Reformatie zagen zich niet alleen verplicht zich tegen Rome te verdedigen maar ook te bestrijden de dwalingen van de Anabaptisten en de leeringen van hen, die de Heilige Drieëenheid durfden loochenen. Tot de laatsten behoorden Denk, Hetzer, Kautz, Servet en zijne navolgers Gentilis, Blandrata enz.
Deze mannen vonden wel instemming met hunne denkbeelden maar tot eene organisatie kwam het toch niet. Zelfs bleef dit nog uit bij den ouderen Socinus.
Lelio Sozzini werd in 1525 te Siëna geboren en stierf in 1562 te Zürich. Deze Italiaan leidde een zwervend leven.
Zoo kwam hij in 1547 in Zürich met Bullinger, in Genève met Calvijn en in Wittenberg met Melanchton in aanraking, terwijl hij ook tweemaal in Polen heeft vertoefd. Hij wendde nog geen pogingen aan, de anti-trinitariërs tot een bepaalde kerkengroep te vereenigen.
Anders werd dit door zijn neef Fausto Sozzini. Hij werd in 1539 te Siëna geboren.
Hij was vroeg wees en ontving slechts gebrekkig onderwijs. Evenals zijne voorvaders en zijn oom Lelio wijdde hij zich aan de rechtswetenschap maar hij had toch ook veel belangstelling voor religieuze en theologische quaesties.
Het was zijn oom, die hem nu eens persoonlijk dan weer door brieven in anti-Roomschen zin godsdienstonderwijs gaf.
AI spoedig merkte zijn oom zijn groote geestesgaven op en koesterde hij groote verwachtingen van hem.
In 1559 stond zijne familie bloot aan vervolging, weshalve hij eerst naar Lyon en enkele jaren later naar Zürich trok. Te Zürich bracht hij eerst de nagelaten papieren van zijn oom in veiligheid en ving hij aan deze geschriften nauwkeurig te bestudeeren.
Met den inhoud stemde hij in. Hij publiceerde toen eene verklaring van het eerste deel van Johannes I.
Van 1562—1574 verkeerde hij, met ambten en eerbetoon overladen, aan het hof van Frans de Medici te Florence en ging hij op in de vreugde der wereld. In dien tijd gaf hij dan ook slechts één geschrift: Over het gezag der Heilige Schrift uit.
Eindelijk stuitte hem zijne levenswijze zoo tegen de borst, dat hij in stilte Italië verliet. Van 1574 tot 1578 vertoefde hij meestal te Bazel en vatte hij zijn theologische denkbeelden in een systeem saam.
De vrucht hiervan waren deze 2 boeken : Over den Heiland Jezus Christus en Over den staat des eersten menschen voor den val. Op verzoek van Blandrata kwam hij toen tijdelijk in Zevenburgen wonen, om daar (tevergeefs) hen te bestrijden, die de aanbiddingswaardigheid van Jezus ontkenden.
In 1579 vertrok hij naar Polen, waar de persoon en ’t werk van zijn oom door velen zeer werden gewaardeerd, inzonderheid door den edelman Nikolaus Siniecki.
Hij wendde toen ijverige pogingen aan, om de verschillende partijen der Unitariërs (zoo worden in Engeland en Amerika de loochenaars der Drieëenheid genoemd) tot eenheid te brengen.
Aanvankelijk wilde hem dit niet gelukken, omdat hij (ofschoon anders geen voorstander van den kinderdoop) zich niet opnieuw wilde laten doopen. Dan, hij gaf den moed niet op.
Door persoonlijke gesprekken, door geschriften en door kerkelijke vergaderingen wist hij de begeerde eenheid tot stand te brengen en zijne opvattingen ingang te doen vinden. Zijn huwelijk met een adellijke jonge dame werkte mee, om zijn invloed te vergrooten.
Eveneens zijn goede manieren en zijn aangename persoonlijkheid. De Roomschen in Polen hadden een grooten afkeer van hem.
In 1598 mishandelden Roomsche studenten op aanhitsen der geestelijkheid hem te Krakau derwijs, dat hij er bijna zijn leven bij ingeschoten had. Ook verbrandden zij al zijne boeken en geschriften.
Tot zijn dood in 1604 vond hij na zijn vlucht een schuilplaats in het dorpje Luclawice, in de nabijheid van Krakau. Zijn werken zijn uitgegeven als Deel I en II van de Bibliotheek der Poolsche Broeders, ook wel afzonderlijk onder den titel: Al de werken van Faustus Senensis (eveneens 2 deelen).
Zij bestaan uit Schriftverklaringen, polemische geschriften en positiefdogmatische verhandelingen: Praelectiones Theologiae; Christianae religionis brevissima institutio; Fragmentum Catechismi prioris F. L.
S.
