Toen in de lente van 1997 de komeet Hale-Bopp - de kosmische gebeurtenis van de eeuw - aan de hemel verscheen, volgden 38 lichamelijk gezonde mensen Marshall Herff Applewhite vrijwillig in de dood. Ze hadden de hoop via een UFO aan de staart van de komeet een betere wereld te bereiken.
De grootste massazelfmoord in de geschiedenis van Noord-Amerika was niet het enige dwaze bijverschijnsel van Hale-Bopp. Christelijke fundamentalisten in de Verenigde Staten hadden er een onwrikbaar vertrouwen in dat hetgeen nu gebeurde al in de Openbaringen van Johannes was aangekondigd (‘... er viel een ster uit de hemel, die brandde als een fakkel’), en ook de Hopi-indianen zagen in de komeet een teken van een naderende ondergang.Zulke voorvallen hebben bij het verschijnen van een staartster zo’n zeshonderd kometen zijn er tot nu toe bekend, jaarlijks worden er ongeveer zes nieuwe ontdekt - een lange traditie. Seneca dacht dat kometen de veroorzakers waren van zware stormen en lange regenperiodes, bisschop Synesios van Cyrene schreef aan de hemelverschijning ander onheil toe: ‘Rampspoed voor het gehele volk, slavernij, opstand der steden, ondergang van koningen.’ Hij vatte daarmee samen waar men door de eeuwen heen tot in onze tijd aan toe bevreesd voor was als er een komeet passeerde: oorlog en ellende, hongersnood en duurte, ziekten, epidemieën, natuurrampen, ondergang van de wereld. ‘Geen enkel verschijnsel aan de sterrenhemel,’ schrijft Victor Stegemann in het Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, ‘heeft sinds de vroegste tijden bij alle volken, naast de duisternis, zo’n
macht uitgeoefend op het gemoed van de mensen als het oplichten van een komeet.’
De staartsterren voedden de fantasie gaandeweg steeds meer (afwisselend zag men er draken, engelen, slangen of zelfs de duivel in), en vooral tussen de vijftiende en de zeventiende eeuw deden talloze vlugschriften en gedichten over kometen de ronde. Zo rijmde een onbekende dichter in het jaar 1579: ‘Allerlei ongeluk en kwaad / Betekent een komeet die aan de hemel staat: / Zware stormen en onvruchtbaarheid, /Pestilentie zorgen voor grote nijd, / Aardbevingen en geen koning meer, / Zo worden we gestraft door onze Heer.’
En een lyrisch en pedagogisch gedreven collega dichtte: ‘Aanschouw de nieuwe ramp “komeet” / Lichtend tegen het firmament; /Als een straf van God, onheilsprofeet, / Zoals ik Hem nooit heb gekend. / Wij allen met bezwaard gemoed / Zien daar de toorn van onze God, / Die ons nu duchtig straffen moet, / Voor onze zonden, heb erbarmen, God!’
Het is natuurlijk geen wonder dat deze brave poëzie ironische gedichten uitlokte, onder andere van een groot dichter, en zelfs een van koninklijke makelij. Goethe noemde zijn spotgedicht over kometen Dreigende tijden (Drohende Zeiten): ‘Treedt in het volle, nachtelijk licht /Mevrouw Venus schijnt op je gezicht, / Of het vurig rood van een komeet / Die zijn weg tussen de sterren weet, / De burgerman spoedt zich uit zijn huis / Hij kijkt omhoog en slaat een kruis / O wee, dat is te veel voor hem / en roept zijn buur met bange stem. / “Er hangt ons heel wat boven ’t hoofd, / ons arme lui wordt weer een kool gestoofd! / Mijn moedertje is buiten zinnen / En mijn kind houdt gans geen eten binnen, /Mijn vrouw wordt ziek, als ’t al niet is gebeurd / Ze heeft al dagen niet meer aan mijn kop gezeurd; / En voor zover ik nog geen zwavel heb geroken / De dag des oordeels is waarlijk aangebroken!”’
Frederik de Grote spotte op zijn manier met de algemene angst voor de komeet die in 1743 verscheen: ‘Als Hektor, deze griezelige komeet, /Mijn arme doch schuldige hoofd zal treffen, / En ik geroosterd word.Wat heet! / Kan ik hem zijn gelijk toch niet ontzeggen.’
In de twintigste eeuw maakten alleen reclamemensen er nog rijmpjes over. In 1910 was de komeet Halley een welkome aanleiding voor een wervende tekst: ‘Kometen komen, kometen gaan, maar Naumanns naaimachines blijven altijd bestaan.’
De volgende ondergang van de wereld die door een komeet veroorzaakt wordt, staat sedert enige tijd aangemeld voor 21 augustus van het jaar 2126: dan komt Swift-Tuttle in botsing met de aarde. Maar volgens de nieuwste berekeningen zal hij de blauwe planeet ‘op twee weken missen’.
→ Apocalyps, → ufo’s, → Voortekens, goede en slechte, → Zonsverduistering.
