Een u. dient voor het waarnemen van deeltjes, welke zo klein zijn (kleiner dan 0,0001 mm), dat zij in het normale microscoop geen beeld meer geven. Daartoe verlicht men de deeltjes (b.v. kleine vaste lichamen, die in een vloeistof zweven) met een sterke lichtbundel en neemt men het zijdelings verstrooide licht door een microscoop waar. de deeltjes verschijnen dan als lichtende vlekjes tegen een donkere achtergrond (z.g. donkere veld-verlichting), evenals stof- en rookdeeltjes in de bundel van een projectieapparaat in een bioscoopzaal.
De lichtvlekjes zijn een bewijs voor de aanwezigheid der deeltjes, zij geven echter geen uitsluitsel omtrent de vorm daarvan. Voor deeltjes welke niet kleiner zijn dan één millioenste mm kan men de vorm wel constateren met een electronenmicroscoop.