Het toppunt van Nederland

Aad Struijs (2002)

Gepubliceerd op 30-07-2018

Gouda

betekenis & definitie

Gouda telt 300 monumenten. Parel aan de kroon is de 123 meter lange Sint-Janskerk. Het is de langste gotische kerk van Nederland. Het Top 100-monument is wereldberoemd om de 64 prachtige gebrandschilderde glas-in-loodramen. Deze 'Goudse Glazen' dateren uit de 16de en 17de eeuw en zijn vrijwel volledig bewaard gebleven. Een deel van de vensters is vóór de reformatie gemaakt. De broze kunstwerken ontsnapten in 1566 aan de vernielzucht van de beeldenstormers en dat is uniek.

Uitzonderlijk is ook dat van een aantal glazen nog de oude tekeningen en oorspronkelijke kartons van de ontwerpers Dirk en Wouter Crabeth bewaard zijn gebleven. De glazen werden geschonken door onder andere de stad Leiden, Philips II en Willem van Oranje. Adres: Achter de Kerk 16.

TIP: Nederland telt meer vensters van ongekende schoonheid. Tot de belangrijkste glas-in-loodramen in Nederland rekent Monumentenzorg ook de glaskunst in onder andere de Sint Nicolaaskerk, Edam (NH), gemaakt in 1606; Nieuwe Kerk, Amsterdam (NH), circa 1650; Oude Kerk, Amsterdam (NH), circa 1560; Sint Annahof*, Leiden (NH), circa 1500; Nederlandse Hervormde Kerk, Schermerhorn (NH), 1631-1636; Hervormde Kerk, Oudega (Fr), 1717; Villa Rams Woerthe*, Steenwijk (O), circa 1920 en het Scheepvaartmuseum, Amsterdam (NH), circa 1916.

Beroemd is ook het schitterende stadhuis van Gouda uit 1450. Medio december wordt het sprookjesachtig beschenen door de grootste kaarsverlichting van Nederland. Tijdens de manifestatie Gouda bij kaarslicht staan duizenden brandende kaarsen achter de ramen van het stadhuis en de andere monumentale panden op de Markt. De straatverlichting is dan gedoofd. Carillonmuziek en zang zorgen voor extra sfeer.

TIP: 'Kaarsjesavonden' zijn er in de kersttijd ook in Goor (O), Ravenstein (NB) en Vreeswijk (U).

Gouda is niet alleen bekend om zijn kaarsen, maar ook om kaas, stroopwafels, plateel (aardewerk) en pijpen. Wie er meer over wil weten kan terecht in onder andere de Pottenbakkerij en Pijpenmakerij A. Moerings (Peperstraat 76), Kaarserij De Vergulde Kaars (Hoge Gouwe 45a), Plateelfabriek Nederlandse Keramische industrie (Lage Gouwe 34), Pijpen- en Aardewerkmuseum De Moriaan (Westhaven 29) en de Kaaswaag, gevestigd in het schitterende barokke Waaggebouw op de Markt.

De Naaierstraat wordt al in 1358 vermeld. Vermoedelijk na de grote stadsbrand van 1527 verrees op nummer 6 een fraai, smal pand, dat nu in de Monumenten Top 100 staat. Uit het beeldhouwwerk in de voorgevel valt af te leiden dat het vermoedelijk is gebouwd voor iemand uit het bouwvak. In de loop der eeuwen is het huis herhaaldelijk verbouwd en in 1973 is het gerestaureerd. Het monument is 3,76 meter breed. Dat is omgerekend twaalf Rijnlandse voet of één roede, de minimumbreedte die in de 16de eeuw in Gouda voor een woonhuis was toegestaan.

In het voormalige Catharina Gasthuis kan men een blik werpen in de enige nog overgebleven dolcel van Nederland. In het 17de-eeuwse stadsziekenhuis waren vier van zulke kleine houten cellen. Ze werden gebruikt om 'dollen' een tijdje achter slot en grendel te zetten wanneer hun gedrag storend was voor hun omgeving. In die tijd werden de psychisch gestoorden namelijk verzorgd te midden van andere patiënten. In de dolcel konden zij zo hard schreeuwen en krijsen als zij wilden. Geen mens had er last van.

Werd het toch te dol, dan kregen de patiënten een muilpeer. Dit was een peervormig stukje hout dat in de mond werd gestopt en met een riempje achter het hoofd vastgemaakt. Voedsel werd via een luikje in de deur aangereikt. Pas in de 18de eeuw kwam men langzamerhand tot het inzicht dat eenzame opsluiting niet de juiste methode was om geesteszieken te behandelen. In de dolcel staan een dwangstoel, een dwangbuis en een dwang- of dekselbed. Dit werd gebruikt om epileptische patiënten vast te snoeren. Het bed is klein, want men sliep zittend, gesteund door kussens. Liggend slapen was gevaarlijk dacht men, doordat bloed en 'kwade sappen' dan naar het hoofd stromen.

Het Catharina Gasthuis is tegenwoordig een museum. De collectie bestaat uit schilderijen stijlkamers en voorwerpen die een beeld geven van de geschiedenis van de stad. Aan de oorspronkelijke functie van het Gasthuis herinneren behalve de dolcel ook een apotheek, een kamer van het chirurgijnsgilde, een regenten- en regentessenkamer en de gasthuiskeuken. Adres: Oosthaven 9/Achter de kerk.