Waag op de Dam - De waag op de Dam moet een schilderachtig gebouw zijn geweest, dat koning Lodewijk Napoleon in 1808 heeft laten slopen, omdat hij vanuit zijn paleis vrij uitzicht wilde hebben op de vismarkt* op het Damrak. Het was in 1565 van blauwe arduinsteen opgetrokken, ter vervanging van het eerste, te klein geworden waaggebouwtje, dat voor de Nieuwendijk had gestaan. Door de sloop van huizen was nu ruimte gekomen voor het waaggebouw; het stond in het midden van het plein en het had zeven deuren, waarin zeven weegschalen hingen. Verder was er de zgn. binnenschaal, die binnen hing voor de zeer kostbare goederen. Behalve als waag deed het gebouw ook dienst als executieplaats, waarbij de veroordeelden uit de ramen van de bovenverdieping werden gehangen.
Het gebouw had een spits dak, grote luifels aan drie zijden, en aan de voorzijde een dubbele trap, die naar de bovenverdieping voerde, waar een wachthuis voor soldaten was. In 1776 is de gevel, vooral aan het dak, vernieuwd en zijn de grote hardstenen leeuwen bij de trap aangebracht. De beide windwijzers zijn echter van het dak gehaald en worden nu in het Amsterdams Historisch Museum bewaard. Daar in het begin van de 17de eeuw een tweede waag nodig geoordeeld werd, besloot het stadsbestuur de Sint Antoniespoort* tot waag te doen inrichten. In 1617 kwam deze waag* op de Nieuwmarkt gereed; zij is voornamelijk gebruikt voor het wegen van zware artikelen, als scheepsankers en kanonnen. Toen de eerste waag op de Dam in 1808 gesloopt moest worden, is de weging verplaatst naar de Westerhal*. Bij het vernieuwen van de sierbestrating en de aanleg van een rioleringsbuis op de Dam voor het Paleis stuitte men in 1974 op de funderingsresten van de waag. De fundering verkeerde nog in goede staat; de muur had een dikte van ca. 80 cm. In het Amsterdams Historisch Museum wordt nog een gebeeldhouwd eikenhouten bouwfragment bewaard, afkomstig van de ingang onder de dubbele trap. De voorstelling, Hercules en Antaeus, symboliseert het wegen.
LIT. J.M. Baart, De Waag op de Dam, O.A. 1974, 311; Ernest Kurpershoek, De Waag op de Nieuwmarkt, 1994; Renée Kistemaker (red.), In beeld gebracht: beeldhouwkunst uit de collectie van het Amsterdams Historisch Museum, 1995, 182.
