Ter nagedachtenis van Wim de Bie (1939-2023) hier een stukje over de uitdrukking geen gezeik, iedereen rijk en over Tedje van Es.
Jacobse & Van Es verschenen op 25 mei 1979 voor het eerst samen op televisie. Niet in een uitzending van het Simplisties Verbond, maar bij het Humanistisch Verbond. Ze waren nog niet gekleed en geschminkt als Jacobse & Van Es, maar de namen, het plat-Haags, het gedrag, kortom de typetjes, waren er al. Het was overigens maar een kort optreden. Ter gelegenheid van het 23ste congres van het Humanistisch Verbond zongen zij een nieuw clublied, getiteld ‘Lang zullen we leven in de ethica’.
Een paar maanden later, op 7 oktober 1979, waren Jacobse & Van Es voor het eerst te zien in een uitzending van het Simplisties Verbond. Het was tevens het debuut op de Nederlandse televisie van de vloek godverdegodver, die herhaaldelijk klonk toen Jacobse Tedje met een nijptang verloste van een rijtje gouden kronen. Dit om te kunnen profiteren van de stijgende goudprijzen.
In de twee jaar daarna verschenen Jacobse & Van Es in bijna iedere uitzending. Het was een gouden duo met een duidelijke rolverdeling: Jacobse de leperik, Van Es de goeiige dombo, die zich herhaaldelijk liet uitbuiten of bedonderen. Ze speelden klassieke sketches, met als hoogtepunten het winterklaar maken van de tuin van een naïeve dame, ‘Maison Pretty Boy voor al uw dameswensen’, de cursus bamzaaien en een aantal uitzendingen van de Tegenpartij.
Rechtse splinterpartijen
Jacobse & Van Es presenteerden die partij op 28 september 1980. Jacobse was erevoorzitter, Tedje ordehoofd. Ze noemden zich nadrukkelijk vrije jongens en gebruikten die uitdrukking zo vaak dat zij algemeen bekend werd. Verscheidene malen is beweerd dat er in Nederland nog geen rechts-radicale partijen bestonden toen de Tegenpartij op het toneel verscheen, maar dat is onzin. In Den Haag was Joop Glimmerveen al sinds 1974 actief met de Nederlandse Volksunie, en de Centrumpartij werd op 3 maart 1980 opgericht door dr. Henri Brookman. Eigenlijk hadden Van Kooten en De Bie na één seizoen met Jacobse & Van Es willen stoppen, maar het waren ‘heerlijke figuren om te spelen’ en de verkiezingen van 1981 vormden een goede aanleiding om ze nog even te handhaven. Met name om rechtse splinterpartijen en ideeën te ridiculiseren.
Geen gezeik, iedereen rijk
Het politieke gedachtegoed van de Tegenpartij was buitengewoon simplistisch. In november 1980 kwamen Jacobse & Van Es met hun verkiezingsprogramma, ‘Rugop ’81’ geheten. Het eerste programmapunt was: laat de Amerikanen hier gewoon hun kernkoppen neerzetten, want dan kunnen duizenden Nederlanders die dingen in de gaten houden. Oftewel: ‘Nederland uit de brand, met Amerikanen in het land.’ Zij wilden van Nederland een ‘Multo-radiale samenleving’ maken door het land in twintig provincies op te delen. Alle Turken zouden in Drenthe moeten gaan wonen, dat zou worden omgedoopt tot ‘Turkenburg’; de Randstad zou ‘Blankstad’ worden. Later volgden nog kreten als ‘nergens geen maximumsnelheid’, ‘iedereen bij geboorte docterandus’, ‘samen voor ons eigen’ en ‘geen gezeik, iedereen rijk’.
Die laatste twee leuzen zijn het langst blijven hangen en worden nog steeds gebruikt. Daar zijn twee redenen voor. In de eerste plaats stonden ze samen op een verkiezingsaffiche van de Tegenpartij dat in het voorjaar van 1981 werd meegezonden met de VPRO-gids en met het Vlaamse tijdschrift Humo. De poster prijkte als een alternatieve sanseveria achter talloze ramen, merkte Nico Scheepmaker later op, en de VPRO kon de stroom nabestellingen nauwelijks aan. Maar ‘samen voor ons eigen’ en ‘geen gezeik, iedereen rijk’ werden óók zo populair omdat Van Kooten en De Bie ze op muziek zetten. In mei 1981 kwamen Jacobse & Van Es om bij een mislukte staatsgreep. Aan het eind van die uitzending presenteerde Karel van Es, een broer van Tedje, de maxi-single Gouden doden met daarop ‘de nagelaten tapes van Jacobse & Van Es’. Dat plaatje werd een enorme hit.
Tedje van Es
In 1992 werd Koenens Woordenboek Nederlands verrijkt met een opmerkelijke nieuwe ingang. Tussen jackpot en jacquet verscheen het artikel Jacobse en Van Es. De definitie luidt: ‘(schertsende benaming voor) de georganiseerde kleine criminaliteit, degenen die het met de wet niet al te nauw nemen, ontleend aan de tv-uitzendingen van Kees van Kooten en Wim de Bie.’ De voorbeeldzin luidt: ‘Een maatschappij waar Jacobse en Van Es floreren.’
Koenen is het enige Nederlandse woordenboek dat een plaatsje voor Jacobse & Van Es heeft ingeruimd. Helemaal ongelijk hadden de redacteuren niet, want het illustere Haagse penozeduo duikt soms inderdaad zonder enige uitleg in Nederlandse kranten op. Zo had de Volkskrant het tussen 1994 en 1996 onder meer over ‘firma’s met een hoog Jacobse en Van Es-gehalte’, ‘Jacobse en Van Es-achtige bedrijven’, ‘kwaliteitscontrole à la Jacobse en Van Es’ en ‘de club van Jacobse en Van Es’, namelijk FC Den Haag.
Tedje is een soortnaam geworden, voor een sjoemelende, onbetrouwbare randfiguur, voor een vrije jongen die zich niet graag de les laat lezen. Men spreekt ook van ‘een hoog Tedje van Es-gehalte’, van ‘Tedje van Es-achtige figuren’ en van ‘het louche Tedje van Es-imago’ (van incassobureaus). Zijn naam wordt ook vaak in de meervoudsvorm gebruikt. Zo had de NRC het in 1997 over ‘de Tedjes van Es van uitgevend Nederland’. Andere figuren die de afgelopen jaren tot Tedjes van Es zijn bestempeld: afvalverwerkers, autohandelaars, verkopers van illegaal vuurwerk, vrije tv-producenten, frauderende wetenschappers en medewerkers van uitzendbureaus.
Dit zijn fragmenten uit mijn boekje Jemig de Pemig. De invloed van Van Kooten en De Bie op het Nederlands (1999).
