Tristan en Isolde zijn de beide hoofdpersonen van eene sage, welke in verband staat met die van Artus en van de ridders van de Tafel Ronde.
Zij werd in de 12de eeuw door verschillende Noord-Fransche dichters behandeld en vervolgens in de Spaansche, Italiaansche, Slawische, Skandinavische en Grieksche letterkunde opgenomen. In het Duitsch werd zij overgebragt door Eilhard von Oberge en later door Gottfried von Straszburg, wiens gedicht onvoltooid achterbleef, maar door Heinrich von dem Türlin en Heinrich von Freiberg voleindigd werd. Ook dichters van nieuweren tijd hebben die stof bewerkt, en Wagner heeft daarvan eene opera gemaakt.
De inhoud der sage is in het algemeen deze: Tristan, een toonbeeld van alle ridderlijke deugden, vraagt voor zijn oom Marke de hand van de blonde Isolde, eene Iersche koningsdochter, die reeds vroeger eene wond heeft genezen, hem door een vergiftigd wapen toegebragt. Toen zij zich op reis bevonden naar Marke, drinken beiden onwetend van een minnedrank, door Isolde's moeder voor haren bruidegom bestemd, en nu ontwaakt in hen de liefde met hartstogtelijken gloed. Isolde treedt met Marke in het huwelijk, maar kan den band niet verbreken, welke haar met Tristan verbindt. Marke ontdekt beider betrekking en vervolgt de minnenden, die hem op velerlei wijze misleiden en ook eenigen tijd ver van zijn Hof vertoeven. Eindelijk keert Isolde naar Marke terug en Tristan treedt in den vreemde met eene andere Isolde in het huwelijk. Niettemin bezoekt hij gedurig de eerste Isolde, ontvangt eene gevaarlijke wonde en zendt om laatstgenoemde, welke alleen in staat is, hem te genezen. Doch bij hare komst is hij reeds gestorven en zij zelve blaast op zijn lijk den laatsten adem uit. Marke verneemt nu ook de geschiedenis van den tooverdrank, doet beiden in één graf begraven en daarna boven Isolde eene rozenstruik en boven Tristan een wijngaard planten, die eerlang zoo vast inééngroeijen, dat niemand ze kan scheiden.
