Theseus, een van de vermaardste helden der Oudheid, een zoon van koning Aegeus van Athene en van Aethra, werd bij zijn grootvader Pittheus in Troezene opgevoed. Nadat hij den mannelijken ouderdom bereikt had, nam hij het zwaard van zijn vader, hetwelk deze te zijnen behoeve onder een rotsblok verborgen had, als herkenningsteeken en begaf zich op weg naar Athene. Op reis doodde hij de roovers Periphetes, Sciron, Cercyon, Procrustes enz. Nadat hij Athene bereikt had, zou hij op aansporing van zijne stiefmoeder Medea (zie aldaar) vergiftigd worden, maar de vader herkende zijn zoon door het zwaard, en Medea moest de vlugt nemen.
Theseus maakte zich al dadelijk jegens zijn vaderland verdienstelijk door den stier van Marathon te dooden. Toen daarop de gezanten van Minos te Athene kwamen, om de jaarlijksche schatting van zeven jongelingen en evenzoovele maagden voor den Minotaurus te halen, liet Theseus zich onder het getal dier jongelingen opnemen en doodde met hulp van Ariadne (zie aldaar) den Minotaurus. Na den dood van Aegeus aanvaardde hij de heerschappij over Athene en onderscheidde zich door een schrander bestuur en door stoute heldendaden. Hij stichtte de Pan-athenaeïsche en Isthmische spelen, trok met Héraclés (Hérculés) tegen de Amazonen te velde en verwierf als prijs der overwinning de koningin Antiope, die hem Hippolytus schonk, hielp Pirithous de Centauren verdrijven en klom met dezen af in de Onderwereld om Persephone (Prosérpina) te schaken; doch hier werden beiden in boeijen geklonken en bleven er, totdat Héraclés (Hérculés) hen bevrijdde. Later nam Theseus deel aan den Argonautentogt en aan de Caledonische jagt. Bij zijn terugkeer te Athene had Menestheus, de zoon van Peteus, zijne plaats op den troon ingenomen, zoodat hij zich naar Scyrus begaf, alwaar hij omkwam door een val van eene rots of door verraad van koning Lycomedes. Hij was de voornaamste held der Ioniërs (bepaaldelijk der Atheners), gelijk Héraclés die der Doriërs. Weldra werd hij te Athene als een held (hero) gehuldigd, zoodat men te zijner eere spelen instelde en prachtige tempels stichtte.
