Sayn und Wittgenstein, een voormalig Duitsch onmiddelbaar rijksgraafschap in Westfalen, had eene uitgebreidheid van 25 geogr. mijl en bestond uit twee deelen, Hachenburg, thans tot het hertogdom Nassau, en Altenkirchen, thans tot de Pruissische Rijnprovincie behoorende. Het aloude geslacht der graven von Sayn, wier stamburgt Sayn in het evenzoo genoemde dorp in het arrondissement Coblenz gelegen is, bestond reeds in 1112 en stierf uit in de mannelijke lijn in 1248, waarna het graafschap ten deel viel aan Adelheid, de zuster van den laatsten graaf en gehuwd met den graaf von Sponhein. Van de zonen uit dit huwelijk verkreeg in 1264 Hendrik het graafschap Sponheim en Godfried het graafschap Sayn. Laatstgenoemde trouwde met de erfgravin Jutta von Homburg, en diens zonen Johan en Engelbert werden in 1294 de stichters van twee lijnen, die der graven von Sayn en die der heeren van Vallendar.
De kleinzoon van Engelbert, Valentijn genaamd, trouwde met de erfgravin Adelheid von Wittgenstein en aanvaardde nu voor zich en zijne nakomelingen den naam van Sayn en Wittgenstein. Toen in 1605 de oudere lijn uitstierf, verviel het graafschap aan de jongere. Doch reeds in 1607 had weder eene verdeeling plaats, daar graaf Lodewijk door zijne drie zonen werd opgevolgd , die evenzoovele lijnen stichtten, namelijk de eerste, SaynWittgenstein-Berleburg, door George, en deze Iijn splitste zich in 1694 wederom in drie lijnen, van welke de oudste, den vroegeren naam behoudend, in 1792 in den Rijksvorstenstand werd opgenomen, doch de souvereiniteit in 1821 aan Pruissen afstond. Tot deze lijn behoorde prins August, geboren den 6den Maart 1788, luitenant-generaal in dienst van den hertog van Nassau, van 16 Mei tot 20 December 1849 Rijksminister van Oorlog en in 1852 benoemd tot minister in het hertogdom Nassau. Hij was een hartstogtelijk tegenstander van Pruissen, en overleed den 6den Januarij 1874. De lijn Sayn-Wittgenstein-Karlsburg bezat slechts den grafelijken rang en is in 1861 uitgestorven, — en de derde lijn, SaynWittgenstein-Ludwigsburg werd in 1834 in den vorstenstand opgenomen. — De tweede hoofdlijn, Sayn-Wittgenstein-Sayn, in 1607 door graaf Willem gesticht, stierf uit met diens zoon Ernst in 1641, waarop de beide dochters van dezen, Ernestine en Jeannette, twee lijnen deden ontstaan, namelijk SaynWittgenstein-Hachenburg, wier bezittingen in 1799 aan NassauWeilburg ten deel vielen en Sayn-Wittgenstein-Altenkirchen, wier goederen in 1803 het eigendom werden van Nassau-Usingen. — De derde hoofdlijn, Sayn-Wittgenstein-Hohenstein, gesticht door Lodewijk de Jongere (♰1634), is in 1804 in den vorstenstand opgenomen.
