Pesaro, de hoofdstad der Italiaansche provincie Pesaro-Urbino, ligt aan de Adriatische Zee en aan den mond der Poglia, — voorts aan den spoorweg van Bologna naar Ancona, is door muren omringd en door bastions gedekt, heeft 5 poorten, een fraai plein, regelmatig aangelegde en goed geplaveide straten, aanzienlijke paleizen, onderscheidene kerken en — met de voorstad en de tot de gemeente behoorende gehuchten — omstreeks 20000 inwoners. Zij is de zetel van een prefect, van een bisschop en van verschillende regtbanken. Tot de inrigtingen van onderwijs behooren er een wél ingerigt instituut voor mechanica, constructieleer en landbouw, een gymnasium, eene handwerkschool, eene kweekschool voor onderwijzeressen en eene landbouwschool. Voorts is er eene openbare boekerij (met handschriften van Tasso), een muséum van oudheden, een schouwburg (Teatro Rossini), een wees- en vondelingenhuis, een krankzinnigengesticht en een aantal andere inrigtingen van weldadigheid.
Van de merkwaardigste gebouwen vermelden wij: het paleis der prefectuur, te voren dat der hertogen van Urbino, wier Hof eene verzamelplaats was van dichters, geleerden en kunstenaars, — het stadhuis met eene belangrijke verzameling van majolica’s, het seminarium, de paleizen Baldassini, Bonamini-Pepoli, Machirelli (met eene bibliotheek van 12000 deelen en 900 handschriften, eene oudheidkundige verzameling, een kabinet voor natuurlijke historie en onderscheidene schilderijen) en — niet ver van de stad — Villa Victoria. De haven, van een fraaijen vuurtoren voorzien, is slechts voor kleine vaartuigen toegankelijk. In 1875 zijn er 404 schepen met eene laadruimte van bijna 12000 ton binnengeloopen en uitgevaren. De nijverheid der inwoners bepaalt zich hoofdzakelijk tot de zijdeteelt, looijerij, ijzergieterij, zwavelbereiding, het maken van aardewerk en het weven van zijden en katoenen stoffen. De handel is er levendig en strekt er zich uit tot wijn, olijvenolie, vijgen, truffels, zijde, leder, huiden, zeep, kaas, ijzer en lood. — Deze stad droeg in den tijd der Romeinen den naam van Pisaurum en was eene Romeinsche kolonie.
Zij werd door Totilas, koning der Gothen verwoest, door Belisarins weder opgebouwd, en door Pipijn, koning der Franken, in 755 aan den Heiligen Stoel geschonken. In 1285 verviel zij onder de heerschappij van het geslacht Malatesta, hetwelk haar in 1445 aan de Sforza’s verkocht. Daarna kwam zij in handen van de hertogen de la Rovère en was onder deze het middelpunt der Italiaansche letterkunde, zoodat Tasso en Leonora d’Este haar dikwijls bezochten. Later vormde zij weder een bestanddeel van den Kerkelijken Staat, werd in 1860 door Sardinië geannexeerd en verviel alzoo in 1861 aan het koningrijk Italië.
De provincie Pesaro e Urbino, aan de Adriatische Zee gelegen en grootendeels uit de evenzoo genoemde delegatie van den Kerkelijken Staat gevormd, telt op bijna 54 geogr. mijl ruim 213000 inwoners (1871). Haar bodem is berg- en heuvelachtig, met uitzondering van de kust en van eenige rivierdalen, inzonderheid dat der Metauro. De voornaamste voortbrengselen zijn er: wijn, olijven, ooft en verschillende groenten en granen, benevens moerbeziënboomen. In de westelijke bergstreek is de veeteelt van veel belang, en de zee levert er uitmuntenden visch. Tot de delfstoffen behooren er: bruinkolen, zwavel, marmer enz., en onder de takken van nijverheid bekleedt er de zijdeteelt eene voorname plaats.
