Chloor (chlorium, bestempeld met het scheikundig teeken Cl.) is eene enkelvoudige stof, die zich vertoont in de gedaante van een geelachtig-groen gas, dat 2,45-maal zoo zwaar als dampkringslucht en in water oplosbaar is.
Het onderscheidt zich door de merkwaardige eigenschap, dat het in vochtigen toestand alle plantaardige kleurstoffen bleekt, alle smetstoffen en alle schadelijke uitwasemingen vernietigt, zoodat het zoowel om te bleeken als tot het doen van ontsmettende berookingen gebruikt wordt. Verbonden met waterstof vormt het chloorwaterstofzuur of zoutzuur (zie onder dezen naam), met natrium het keukenzout, waaruit men het doorgaans verkrijgt door 13 deelen droog keukenzout met 9 deelen bruinsteenpoeder te vermengen en het mengsel met 20 deelen geconcentreerd zwavelzuur en 10 deelen water te begieten en vervolgens te verhitten.
Men verkrijgt het ook door chroomzuur kalium met zoutzuur te verhitten, alsmede door het verwarmen van koperchloride volgens de methode van Mallet. Met metalen verbindt het zich tot chloormetalen, chloriden en chloreren naar mate van den trap van verzadiging, die den typus vormen der haloïde-zouten van Berzelius, en waarmede de bromium-, iodium- en fluorium-metalen sterk overeenkomen.
Hiermede moet men echter de bleekende verbindingen niet verwarren, die door verzadiging van aarden en alkaliën met chloorgas ontstaan. Daarvan zijn cliloornatron en chloorkalk de meest gewone. Deze verbindingen, die tot het bleeken van geweven stoffen algemeen in zwang zijn, beschouwde men voorheen als verbindingen van chloor met onveranderde alkaliën; thans echter weet men, dat daarin eene zeer ontbindbare zuurstofverbinding van chloor, namelijk onderchlorig zuur, aanwezig is.
Eene hoogere zuurstofverbinding van chloor, het chloorzuur, vormt zouten, die bij warmte zuurstof afgeven, met brandbare stoffen ontploffen en door zwavelzuur onder vuurverschjjnselen worden ontbonden. Chloorzuur kalium is veelal het hoofdbestanddeel der ontploffende zelfstandigheid onzer strijkzwaveltjes; ook heeft men het tot slagpoeder in percussie-dopjes en bij het vervaardigen van vuurwerken gebruikt.
Ten tijde van het continentaal-stelsel wilde men er zelfs buskruid van vervaardigen, doch dit was te gevaarlijk, daar het bij een sterken schok reeds ontbrandde. Vooral chloorzuur kalium (kaliumchloraat), uit 38,5% kali en 61,5% chloorzuur zamengesteld, staat bij verwarming zuurstof af, zoodat 1 Ned. pond chloorzuur kalium 273% Ned. kan zuurstof oplevert, en ontploft, wanneer zij met brandbare stoffen gewreven wordt.
Het is dan ook een bestanddeel van de slagpillen der züindnadel-geweren, van het witte Amerikaansche buskruid en van de Zweedsche strjjkzwaveltjes, terwijl het tevens als oxydérend middel, bijvoorbeeld tot bereiding van aniline-zwart, in de katoendrukkerijen gebezigd wordt. Chloorzuur kalium met zwavel-antimonium in gelijke volumen-hoeveelheden en met eenig graphiet schijnt nog altijd een der verkieslijkste ontploffings-stoffen voor mijn-patronen enz. op te leveren. Als geneesmiddel tegen aphteuse aandoeningen van mond en keel is in de laatste jaren chloorzuur kalium veel in gebruik gekomen.
Het chloor is reeds in de eerste helft der 18de eeuw door Gaubius bereid. De Zweedsche scheikundige Scheele, die zich in 1774 daarmede bezig hield, beschouwde het volgens de theorie van Stahl als gedephlogistiseerd zoutzuur , en naar het stelsel van Lavoisier noemde men het met zuurstof verzadigd zoutzuur. Door de nasporingen van Davy, Gay-Lussac en Thénard (1808 tot 1810) werd echter aangewezen, dat het chloor een enkelvoudig ligchaam, maar het zoutzuur eene verbinding van chloor en waterstof is.
Het chloorgas is geheel en al ongeschikt voor de ademhaling en veroorzaakt reeds benaauwdheid, wanneer het in kleine hoeveelheid met de dampkringslucht is vermengd. Het vernietigt, zooals wij reeds zeiden, alle geuren en uitwasemingen, die in den dampkring aanwezig zijn, zoodat het in onzen tijd tot ontsmetting wordt aangewend.
Chloorkalk, bleekkalk of bleekpoeder is onderchlorigzuur calcium met chloorcalcium en meestal met wat kalk vermengd en vormt een grof poeder, dat ligt vochtig wordt en naar chloorgas riekt Het is bijzonder geschikt tot zuivering der lucht in zulke lokalen, waaruit men de menschen niet verwijderen kan. Men plaatst het daartoe op platte glazen of aarden schotels en bevochtigt het van tijd tot tijd met eenige droppels water of azijn, terwijl men telkens na 4 of 6 dagen versch poeder neemt; doch zoodra de aanwezige personen beginnen te hoesten moet men den chloorkalk verwijderen.
Wil men uit den chloorkalk het chloorgas nog sterker ontwikkelen, dan strooije men het poeder op een bord, doe er allengs eene dergelijke gewigtshoeveelheid verdund zwavelzuur of zoutzuur bij en late het mengsel in het besloten vertrek achter. Ook kan men den chloorkalk om de 10 minuten bij halve theelepeltjes in een bak met verdund zuur werpen.
Men bereidt den chloorkalk in het groot door chloorgas over zooveel mogelijk zuiveren kalk te laten gaan, en men bewaart hem in besloten vaten, omdat hij niet bestand is tegen lucht en licht. Als men hem in water oplost, verkrijgt men eene bleekende vloeistof, waarmede men tevens kleederen ontsmetten kan. Voorts gebruikt men den chloorkalk ook als bijtmiddel in ververijen en katoendrukkerijen.
Aan chloornatron (onderchlorigzuur natrium, water van Labarraque) en aan chloor-kali (onderchlorigzuur kalium, eau de Javelle) geeft men den gemeenschappelijken naam van chloor-alkaliën. Zij bestaan enkel in oplossingen en worden bereid, wanneer men chloorgas door eene oplossing der koolzure alkaliën leidt, of chloorkalk met water vermengt en de afgegotene vloeistof met koolzure alkaliën vereenigt.
Voorts worden onder de bleekende chloorverbindingen nog genoemd chloor-klei (Wilson's bleekwater), chloormagnésia (bleekwater van Ramsay of van Granvelli) en chloorzink (bleekzout van Varrentrapp). De technische waarde van chloorkalk, chloorkali en chloornatron is afhankelijk van de daarin aanwezige hoeveelheid chloor, en het bepalen van die hoeveelheid is de taak der chlorometrie. Do proeven, hiertoe dienstig, zijn meest afkomstig van Gay-Lussac en van Rudolph Warner en Penot.
De sterkte van chloorkalk wordt in Duitschland uitgedrukt in graden, welke gelijk zijn aan de procenten werkzaam chloor, terwijl de graden in Frankrijk het aantal Ned. kannen chloorgas aanwijzen, dat men uit een Ned. pond van zulken chloorkalk verkrijgt — Met den naam van anti-chloor worden zelfstandigheden bestempeld, welke tot verwijdering van chloor kunnen dienen; zij komen vooral in de papierfabrieken te pas, waar men na het bleeken van het voortbrengsel zich liefst van het daartoe gebruikte chloor wil ontdoen. Hiertoe worden tinchlorure en zoutzuur aanbevolen, alsmede onderzwaveligzuur natrium, koolwaterstofgas en minerale olie.
