Carlyle (Thomas), een hoogst oorspronkelijk en uitstekend, schoon niet zelden zonderling schrijver, werd geboren den 4den December 1795 te Ecclefachan, een dorp in het Schotsche graafschap Dumfries, bezocht de universiteit te Edinburg, om zich in de godgeleerdheid te oefenen, maar legde zich tevens toe op de wiskunde. Door Edward Irving werd hij opmerkzaam gemaakt op de Duitsche letterkunde, waaraan hij zich met ijver wijdde, en hij zag zich vervolgens benoemd tot leeraar in de wiskunde aan eene school te Fife. Hier vertaalde hij de geometrie van Legendre, waarna hjj opstellen leverde in verschillende tijdschriften, benevens eene vertaling van „Wilhelm Meister” van Göthe. Daarna gaf hij eéne levensbeschrijving van Schiller in het licht (1825) en een paar jaar later „Duitsche romances” met fragmenten uit den „Wallenstein” en de „Jungfrau von Orleans”.
Hij was een groot bewonderaar van Göthe, met wien hij briefwisseling hield. Bij afwisseling woonde hij te Arnelcy Bank en te Craigenputtock, een klein landgoed in eene bevallige Iersche streek. In 1830 echter ging hij naar Londen, om in „Fraser's Magazine” zijn „Sartor resartus or life and opinions of Herr Teufeldröckh” in het licht te geven, een zonderling boek, waarin hij de gebreken van zijn tijd onmeêdoogend geeselt. In 1837 zond hij zijne algemeen bekende en beroemde „Geschiedenis der Fransche revolutie (French revolution, a history, 3 dln)” in de wereld, een boek, dat van eene grondige voorbereiding getuigt en eene ongemeen plastische voorstelling geeft van de merkwaardige gebeurtenissen dier dagen.
In 1839 schreef hij zijn „Chartismus”, waarin hij de maatschappelijke gesteldheid der verschillende standen in Engeland onderzocht. Tevens verschenen zijne „Essays” in 5 deelen, in 1841 zijn „On hero-worship”, terwijl hij in „The past and the present (1843)” uitvaart tegen de ellenden der moderne maatschappij. Onder den indruk der Europésche beweging van 1848 ontstonden zijne „Latterday pamphlets (1850) en „The life of John Sterling (1851)”. Voorts heeft hij „Oliver Cromwell’s letters and speeches (1845)", een toonbeeld van scherpzinnige karakterkunde, uitgegeven, alsmede het zeer belangrijke boek „The history of Friedrich II of Prussia (1858-1865, 6 dln)". Om de bronnen voor dit werk te raadplegen, vertoefde hij geruimen tijd te Berlijn.
Carlyle heeft een belangrijken invloed gehad op de letterkunde van zijn vaderland. Niet alleen vormde hij eene school, waartoe Kingsley Thackeray, Currer Bell enz. behooren, maar ook meer onafhankelijke mannen, zooals Bulwer en d’Israeli ontkwamen niet aan den indruk van zijne geschriften. In 1865 werd hij gekozen tot rector der universiteit te Edinburg, en den winter van 1866—1867, bragt hij tot herstel zijner gezondheid te Mentone door. Naar aanleiding der reformdebatten van 1867 schreef hij in „Macmillan's Magazine” zijne „Shooting Niagara-and alter?” Van 1868 tot 1870 hield hij zich bezig met eene nieuwe uitgave van zijne werken. Deze werd gevolgd door eene volksuitgave, en van het deel, dat den „Sartor resartus" bevat, werden in de maand April 1871 ruim 20000 exemplaren verkocht. Gedurende den jongsten Fransch-Duitschen oorlog schaarde hij zich aan de zijde van Duitschland, zooals blijkt uit een met warmte geschreven brief, die in November 1870 in de „Times” is opgenomen. Sedert vele jaren houdt hij te Chelsea zijn verblijf.
Men verwarre hem niet met een anderen Thomas Carlyle, een Schotsch regtsgeleerde, die zich desgelijks met de beoefening der Duitsche letterkunde bezig hield en deze in zijn „Moral phenomena of Germany 1845” in een zeer ongunstig licht stelde. Hij klaagt daarin vooral over het toenemend ongeloof.
