Capitis deminutio is in het Romeinsche regt eene verandering en wel eene vermindering van den burgerlijken staat.
Een caput, een status hebben beteekent in het Romeinsche regt ten volle burger zijn: in het volle genot zijn van de vrijheid, de burgerlijke en burgerschapsregten en van de familieregten. De verandering van staat is drieledig, al naarmate men één of meer soorten dezer regten verliest.
De capitis deminutio maxima berooft iemand van de vrijheid en derhalve ook van de burgerlijke-, burgerschaps- en familieregten: zij staat gelijk met den „burgerlijken dood,” (zie aldaar); welk lot zij ondergaan, die op eenigerlei wijze van vrij man tot slaaf vernederd worden.
Door de capitis deminutio media worden de burgerlijke-, burgerschaps- en familieregten verloren, doch de vrijheid blijft men behouden; zij is het gevolg van de straf van deportatie. De capitis deminutio minima doet niet de libertas (vrijheid) en de civitas (het burgerschap) verloren gaan, maar alléén de familieregten, de status familiae, met behoud dus van staats-burgerlijke- en burgerschapsregten.
Deze verandering van staat trof hen, die, terwijl zij sui juris, dat is, ten volle uit zich- zelve bevoegd om eigen regten te hebben en uit te oefenen, waren, wederom alieni juris werden, d.i. onder de magt en het gezag van anderen kwamen, bijvoorbeeld, door zich door iemand te laten arrogéren, waardoor zij wederom aan de patria potestas, de vaderlijke magt, van dezen onderworpen werden. Vergelijk Staat, Familie, Voogdij, Curatéle.
