Jan Carel Josephus van Speyk (1802—1831) was een Amsterdamse burgerweesjongen. Hij werd in 1820 stuurmansleerling, deed enige reizen en werd in 1825 luitenant-ter-zee tweede klasse.
Toen in Sept. 1830 de Belgische Opstand was uitgebroken en een gewapend conflict tussen Noord- en Zuid-Nederland onvermijdelijk scheen en op kleine schaal reeds was uitgebroken, stelden de mogendheden alles in het werk om den vrede te bewaren en wisten dat doel te bereiken door op 21 Nov. 1830 een wapenstilstand te sluiten, waarbij de toestand onveranderd gehandhaafd zou blijven, zoals hij op dat ogenblik was. De citadel te Antwerpen en de Schelde tot Antwerpen bleven dus Noord-Nederlands. De laatste werd door de Noord-Nederlandse vloot bewaakt. Tot deze vloot behoorde een kanonneerboot onder bevel van van Speyk, die reeds ridder in de Militaire Willemsorde was geworden.
Op den 5den Februari 1831 werd zijn schip door een stormvlaag tegen den wal geslagen, een troep van het Antwerps gepeupel sprong aan boord en trachtte de bemanning te overmeesteren. Dat deze bewoners der havenwijken zich aan den wapenstilstand niets gelegen lieten liggen, is verschoonbaar, maar minder begrijpelijk is het, dat een Zuid-Nederlands officier aan boord sprong en voor zijn partij overgave van het schip eiste. Onmachtig zich tegen dezen overval te verweren, wendde van Speyk voor zijn scheepspapieren te gaan halen, ging naar de kruitkamer, stak de lont in het kruit en vloog met vriend en vijand in de lucht. De overleveringwil, dat zijn laatste woorden gericht zouden geweest zijn tot den scheepsjongen, een Amsterdamsen burgerwees als hij, wien hij aanried ijlings over boord te springen.
Van Speyk is begraven in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, waar een gedenkteken op zijn graf verrezen is.
