In de Middeleeuwen, toen de geestelijkheid, de regering en de wetenschap zich van het Latijn bedienden, verstond men volgens sommigen onder een roman: een verhaal in het Romaans, d.w.z. in de volkstaal. Volgens anderen is het woord roman afgeleid van liet woord riman of reiman, dat rijmen, in dichtmaat schrijven betekent, zodat roman betekende een op rijm geschreven werk.
Hoe dat zij: in deze romans, die oorspronkelijk inderdaad in versvorm waren geschreven, stonden ridderlijke avonturen en in het algemeen het fantastische en ongewone op den voorgrond. In later tijd werden zij omgezet in prozaverhalen, de z.g. volksboeken.
In de tóe en 17e eeuw verschenen de herders- en schelmenromans, die ook weer in verschillende bewerkingen dezelfde stof bevatten. Toen echter de volksverbeelding zich met wat minder eenvormige en fantastische gegevens begon bezig te houden, was ook de tijd rijp voor verhalen, die niet meer de daden van dezelfde overbekende figuren behandelden, maar vertelden van oorspronkelijke personen, die door de schrijvers waren gefantaseerd.
Omdat deze personen niet meer algemeen bekend waren, moest de schrijver hen aan zijn lezers „voorstellen”, hij moest hun karakters en zieleleven doen begrijpen. Dit karakteriseren ontwikkelde zich hoe langer hoe meer, zodat een goede omschrijving van den roman in modernen zin als volgt luidt: de roman is een prozaverhaal, waarin de daden der personen in verband met hun zieleleven worden uitgebeeld.Op grond van den hoofdinhoud kan men de romans onderscheiden in verschillende soorten, b.v. historische, zeden-, strekkings(tendenz), sociale, wetenschappelijke, psychologische romans enz. Wij zullen nu nog enkele voorbeelden noemen van bekende romans, die behoren tot de bovengenoemde soorten.
Historische romans (die hun stof ontlenen aan de geschiedenis): Het Huis Lauernesse, De Delftse wonderdokter, door mevrouw Bosboom-Toussaint; De Leeuw van Vlaanderen, door H. Conscience; De Heilige Tocht, door Ary Prins. Voor het buitenland kunnen wij niet nalaten te herinneren aan Walter Scott en Felix Dahn.
Zedenromans (die de zeden van een of anderen tijd schilderen): Klaasje Zevenster, Ferdinand Huyck, door Jacob van Lennep; Eline Vore, door Louis Couperus.
Strekkings- of z.g. tendenzromans: Max Havelaar, door Multatuli; Barthold Meryan door Cornélie Huygens; Hilda van Suylenburg, door C. Goekoop-de Jong van Beek en Donck.
