In het algemeen is een patriot iemand, die sterk aan zijn vaderland (patria) gehecht is.
In Nederland is de naam patriot vooral bekend uit de 18de eeuw, toen ons volk verdeeld was in patriotten en prinsgezinden. De eerste groep, de gezeten burgerij, had zijn centrum in de provincie Holland, had min of meer democratische neigingen en was Fransgezind, de tweede groep was vooral sterk onder de kleine luyden vertegenwoordigd en steunde den prins tegen zijn regenten.
Door het weinig doortastende optreden van Prins Willem V won de Patriottenbeweging snel aan macht en nam het aantal aanhangers steeds toe. In 1785 had de Prins zelfs in Holland en Utrecht niet veel meer in te brengen. De Staten van Holland hadden het gezag aan zich getrokken.
Na het bekende incident aan de Goejanverwellesluis, waar Prinses Wilhelmina (van Pruisen), de gemalin van Willem V, werd aangehouden door de Patriotten, hielp de koning van Pruisen zijn zwager Willem. De Patriotten-beweging zakte toen ineen. De felle patriotten moesten de wijk nemen en de overigen hielden zich stil.
Toen in 1795 de Fransen in ons land kwamen, keerden ook de patriotten terug. Zij kregen groten invloed, die onder ’t Franse bewind geleidelijk weer wegsmolt.
Zo kwam het, dat in 1813 oud-patriotten en oud-prinsgezinden broederlijk samenwerkten, om Nederland vrij te maken van de Franse overheersing en na dien tijd bleven samenwerken.
