Ben je wel eens met de boot van Amsterdam over het IJ naar de Wilhelminasluizen gevaren of van Rotterdam naar Hoek van Holland? Dan heb je natuurlijk ook opgemerkt, dat er telkens grote rode of witte bollen op het water drijven, waar het schip tussendoor stevent. Dat zijn bakens of boeien, die rechts en links van de vaargeul verankerd worden, de wegwijzers op het watervlak, die aanduiden, waar het schip zonder gevaar varen kan.
En dat is nodig ook, want het water is lang niet overal even diep; er zijn op den Waterweg naar Hoek van Holland b.v., gevaarlijke zandbanken, die van het schip uit niet zichtbaar zijn. Daarom moet daar door geweldige baggermachines een behoorlijke vaargeul gemaakt en op diepte gehouden worden, en deze veilige waterweg wordt door kentekenen aangeduid.
Dat zijn de bakens of boeien. Grote holle metalen bollen, geverfd in een kleur, die duidelijk van het water afsteekt, en stevig verankerd.
Over dag en bij helder weer zijn de bakens op behoorlijken afstand zichtbaar, ’s nachts en bij mistig weer zouden zij van weinig nut zijn, indien er bij enkele boeien, waarop het erg aankomt, niet maatregelen genomen waren, dat zij ook dan waarneembaar zijn. Dit doel bereikt men, door de boeien met een lamp, hoorn of bel uit te rusten, en dienovereenkomstig noemt men ze lichtboeien, brulboeien of belboeien.
De lampen worden meestal gevoed door gewoon lichtgas, dat in de holte van den bol samengeperst is, gewoonlijk voldoende voor 3 of 6 maanden, zodat ze slechts vier of twee keer per jaar bijgevuld moeten worden. En de hoorn van de brulboei? — Wel, daar blaast de wind door zul je zeggen.
Maar er is lang niet altijd wind, en vooral bij mistig weer, wanneer de brulboei juist dienst moet doen, is er meestal geen zuchtje te bespeuren. Ook deze boeien hebben dus een mechanisme in zich, dat den hoorn doet klinken.
Ten slotte heeft men de belboeien, die gebruik maken van wat er wel is: de deining. Onophoudelijk wordt de boei op haar plaats op en neer geschommeld, en bij die schommeling ontstaat er voldoende beweging, om de bel te doen klinken.Nu moet je niet elken drijvenden bol voor een baken aanzien. Speciaal op het IJ, op de Maas voor Rotterdam en in de grote havens, vindt men zulke boeien, die uitsluitend dienen, om er schepen aan vast te leggen.
En dan zijn er bakens, die helemaal geen bollen zijn: op de grote rivieren, palen met gekleurde figuren er bovenop, die eveneens dienen om de goede richting aan te geven en de vaargeul aan te duiden en nog andere, meer primitieve bakens.
Ten slotte kan men ook de vuurtorens en andere vaste lichten als bakens beschouwen.
In figuurlijken zin gebruikt men het woord baken ook daar, waar men wegwijzer bedoelt. Zo kan men b.v. zeggen, dat een goed boek een baken op den levensweg is.
