Het is aan een nogal opmerkelijke gewoonte van de oude Grieken dat wij ons woord gymnastiek te danken hebben. Griekse atleten droegen namelijk geen kleding tijdens het trainen. Waarom ze dit deden is niet duidelijk: hitte, bewegingsvrijheid en esthetiek zijn factoren die mogelijk een rol hebben gespeeld. Hoe het ook zij, er werd naakt getraind. Gymnastiek is dan ook afgeleid van gumnos, Grieks voor ‘naakt’.
Een verwant woord als gymnasium kent dezelfde bron, maar heeft in onze taal een andere betekenis. Dat zit zo. Van het Griekse werkwoord gumnazein (naakt trainen) werd het zelfstandig naamwoord gumnasion afgeleid: een openbare plaats, of gebouw, waar getraind wordt. De Romeinen leenden het woord en gaven er een andere draai aan. Gymnasium (school) was nog steeds een plaats waar geoefend werd, maar dan uitsluitend op intellectueel gebied. Ook in het Nederlands kent gymnasium alleen een academische betekenis, met sport heeft het niets van doen.
In het Engels is het precies andersom. Daar wordt gymnasium niet anders gebruikt dan in de oorspronkelijke Griekse betekenis.
De competitieve variant van gymnastiek noemen we turnen, een bijzonder woord in meerdere opzichten. Het is namelijk niet alleen verzonnen, maar we weten ook door wie. De persoon in kwestie is de Duitser Friedrich Ludwig Jahn (1778-1852), één van de grondleggers van de moderne turnsport.
Met de afschaffing van de oude Olympische Spelen (in het jaar 393) belandde turnen in de lappenmand, waar het bijna vijftien eeuwen bleef. Jahn, gymnastiekleraar, was één van de mensen die de sport aan het begin van de 19de eeuw nieuw leven inbliezen. Zo opende hij in 1811 in Berlijn zijn zogenoemde Turnplatz, een ‘open-air gymnasium’ (vertaling) die veel invloed zou hebben op de verspreiding van de sport door Europa. Ook was hij de bedenker van twee turnoefeningen: de ringen en de brug met gelijke leggers.
Zoals gezegd was Jahn eveneens de vader van het woord turnen. Patriot als hij was, wilde Jahn graag een authentiek Duits woord bedenken voor het geleende gymnastik. Zo kwam hij na enig denkwerk op turnen, wat hij afleidde van het oude Duitse woord Turner (jong soldaat), op zijn beurt weer ontleend aan Turnier (toernooi). Jahn had vermoedelijk meer verstand van gymnastiek dan etymologie, want de oorspronkelijke bron van Turnier – en dus ook turnen – ligt juist buiten het Duits. Het komt van het Latijnse tornare: ronddraaien.
