Pepernoten zijn volgens de Germaans-mythische theorie vervangers voor de noten en erwten die Wodan schonk.
De noot is met zijn stevig omhulsel een zinnebeeld voor het verborgene dat eens geopenbaard of geboren zal worden. In psychoanalytische zin zijn pepernoten symbool voor zaad. Daarom zijn noten vaak symbool van liefde en vruchtbaarheid. Het waren erotische zinnebeelden gewijd aan Donar. Kinderloze echtparen kregen als plagerij wel een zak pepernoten toegestuurd.
De legende van de drie dochters en de bruidsschat (→ Legende II ) kan ook een verklaring voor het strooien zijn: Sint-Nicolaas strooide geld naar binnen.
Oorspronkelijk werden pepernoten gemaakt uit resten van deeg van de taaitaai. Ze hadden hoekige, onregelmatige vormen. Tegenwoordig worden ze steeds meer vervangen door de ronde kruidnootjes.
De laatste jaren zijn kruid- en pepernoten in een kwaad daglicht komen te staan vanwege hun gehalte aan acrylamide, een stof die ontstaat als voedingsmiddelen die rijk zijn aan zetmeel, zoals graanproducten en aardappels, tot boven de IOO °C verhit worden door ze te bakken, roosteren, braden en grillen. In 2002 werd door onderzoek in Zweden bekend dat pepernoten, frites, chips, ontbijtkoek, brood, sigarettenrook (veel) en koffie acrylamide bevatten. In 2007 ontdekte men in Maastricht dat acrylamide bij vrouwen een verhoogde kans op baarmoederhalskanker en eierstokkanker geeft. Omdat men pepernoten maar gedurende een korte tijd in het jaar eet, leveren ze mits in normale hoeveelheden gegeten geen groot risico op: bij 50 gram (33 pepernoten) per dag zit je nog onder de schadelijke grens.
In 2008 startte Michiel Veenstra, programmamaker bij 3FM, een protestactie tegen het te vroeg (in september) verkopen van pepernoten. Gratis te verkrijgen stickers kon men in de winkels op zakken strooigoed plakken (Consumentengids, november 2008). → Kruidnoten.
