Een gevleugeld woord is een treffend citaat uit de literatuur of een uitspraak van een historische persoonlijkheid, die spreekwoordelijke kracht heeft gekregen. De historische oorsprong van een gevleugeld woord is altijd aanwijsbaar; hierdoor onderscheidt het gevleugeld woord zich van het spreekwoord, dat immers ontstaat vanuit de levenservaringen van de mens en in begrijpelijke vorm (dikwijls rijmend of allitererend) een wijsheid of een vermaning uitdrukt.
Bij voorbeeld: dan liever de lucht in! is een gevleugeld woord, dat werd gesproken door Jan van Speyk, commandant van een Nederlandse kanonneerboot op de Schelde, die in 1831 de lont in het kruitvat stak toen hij in Belgische handen dreigde te vallen. Een vliegende vogel vangt altijd wat is een spreekwoord met algemeen geldende betekenis: wie veel onderweg is, komt allicht iets tegen dat hem van pas komt. En om bij het beeld van vliegen en vleugels te blijven: kunst- en vliegwerk is een typisch voorbeeld van een zegswijze, die is ontstaan vanuit een praktische werkelijkheid en later overdrachtelijke betekenis heeft gekregen.Nu terug naar het gevleugeld woord: deze term danken we aan de Ilias en de Odyssee waarin Homerus meer dan honderd maal de uitdrukking gewiekte woorden (Gr. epea pteróenta) gebruikte, woorden dus die op het ogenblik dat ze de mond van de spreker verlaten vleugels aanschieten en naar het oor van de luisteraar wieken zoals ook na het uitblazen van de laatste adem de ziel uit de mond naar het rijk van Hades wiekte.
De Berlijnse filoloog Georg Büchmann (1822-1884) komt de eer toe de term gevleugelde woorden nieuw leven te hebben ingeblazen. In 1864 verscheen de eerste druk van zijn boek Geflügelte Worte dat, voortdurend herdrukt en bewerkt, nog steeds een onmisbaar en rijk naslagwerk voor velen vormt.
