Met een gang naar Canossa maken bedoelen we: voor het oog van de buitenwereld van zijn onderworpenheid blijk geven. Deze betekenis is geheel in overeenstemming met de historische gebeurtenis die aan deze zegswijze ten grondslag ligt.
Deze vond plaats in de elfde eeuw, de tijd van de investituurstrijd tussen paus en keizer, om precies te zijn op 28 januari 1077. Met name de Duitse keizers waren er sinds de negende eeuw toe overgegaan bestuurlijke bevoegdheden aan de bisschoppen in handen te geven; dit had het voordeel dat dynastievorming minder waarschijnlijk werd (bisschoppen mochten immers niet gehuwd zijn) dan wanneer men aan edellieden de macht delegeerde. De ceremonie waarbij de bisschop, die door de keizer werd benoemd, met wereldlijke en geestelijke macht werd bekleed, noemt men de investituur. Het feit dat de bisschoppen daardoor van de keizer afhankelijk werden veroorzaakte een verval in de bisschoppelijke moraal, omdat de bisschop zich nu als een aardse vorst kon gaan gedragen. Paus Gregorius VII (1073-1085) wilde aan dit verval der normen en aan de oorzaak daarvan, de investituur, een einde maken en verbood deze in februari 1075 op straffe van excommunicatie (uitsluiting van de sacramenten). Hierdoor dreigde het Duitse bestuurssysteem in elkaar te storten.
De paus wilde echter van geen wijken weten, omdat hij op het standpunt stond dat de paus de opvolger was van Petrus, aan wie Christus de zorg voor de kerk had opgedragen: wie zich verzette tegen de paus, verzette zich tegen God. Hendrik IV, de Duitse keizer (1056-1106), reageerde met een oproep aan Gregorius om af te treden de brief was geadresseerd aan Hildebrand, niet langer paus, maar valse monnik. In deze situatie zag de Duitse adel, die tegenstander was van het systeem waarin hen de macht was ontnomen, de kans schoon en deelde mede, dat Hendrik de kroon zou verliezen, als hij niet binnen vier maanden de paus vergiffenis zou vragen. Hendrik IV kon toen weinig anders doen dan naar Italië reizen. Als eenvoudige boeteling wachtte hij drie dagen lang in de sneeuw voor de poort van het kasteel in Canossa, waar de paus op uitnodiging van Mathilde van Toscane verbleef. Op 28 januari 1077 werd hij door de paus ontvangen en werd hem vergiffenis geschonken.Hoewel dit niet betekende dat de paus in dit conflict had gezegevierd is de gang naar Canossa later geassocieerd met de onderwerping van wereldlijke aan kerkelijke macht. Nu wordt met de uitdrukking zichtbare onderwerping in het algemeen bedoeld. In die betekenis refereert Marnix Gijsen (geb. 1899) aan Canossa in zijn gedicht De Wederkeer, waarvan hieronder de vierde strofe volgt:
‘En toch dacht mijn hart aan de schaduw, lang en zwart, van Hendrik de IVe op Canossa’s sneeuw.
Het was zoo laat toen ik binnenkwam.'
{Nieuwe griffels, schone leien, Den Haag 1974, blz. 82).
