Preventief toezicht is het toezicht dat erop is gericht niet naleving zo veel mogelijk te voorkomen en niet naleving zo snel mogelijk te ontdekken.
Preventief toezicht omvat de activiteiten van de toezichthouder die erop zijn gericht op een vroegtijdig moment (vooraf) actie te ondernemen teneinde latere problemen in de naleving of de kwaliteit te voorkomen of ten minste te reduceren. Het laten meerijden van een conducteur op de tram bijvoorbeeld beoogt het zwartrijden in te dammen en overlast en asociaal gedrag te voorkomen. Zo ook de aankondiging langs de weg dat er een snelheidsmeting plaatsvindt. Het heeft het effect dat er druk blijft bij de onder toezicht staanden, ook bij degenen die niet bezocht worden, om de naleving te blijven onderhouden. Preventief toezicht staat voor de benadering van de onder toezicht staanden waarbij het beter is te voorkomen dan te genezen. Het is voor de toezichthouder tevens een methode om signalen te verkrijgen over wat er zich in de sector afspeelt.
De keuze van de activiteiten is gebaseerd op een analyse van mogelijke risico’s in
naleving of kwaliteit en op kennis van (of veronderstellingen over) methoden om vooraf het gedrag van de onder toezicht staanden te beïnvloeden. Niet alleen goede en slechte nalevers worden bezocht, maar ook bedrijven of instellingen waarvan de naleving onbekend is.
