Een achterstandsleerling is een leerling op de basisschool die door bepaalde factoren een achterstand heeft op de andere leerlingen. Deze factoren hebben te maken met de omgeving waarin het kind opgroeit, specifieker het opleidingsniveau van de ouders.
Een achterstandsleerling zal door zijn of haar achtergrond slechter presteren dan andere leerlingen.Op basis van hun achtergrond hebben achterstandsleerlingen het over het algemeen moeilijker op de basisschool dan andere leerlingen. Deze achterstand, van welke men weet dat deze wordt veroorzaakt door bepaalde eigenschappen van de ouders, zorgt ervoor dat ze minder goed presteren op school. Volgens de overheid zijn achterstandsleerlingen kinderen van ouders met een (zeer) laag opleidingsniveau. Men veronderstelt dat, door het lage opleidingsniveau van de ouders, het kind weinig leervaardigheden meeneemt vanuit thuis, en hiermee een achterstand ontwikkelt die op school moeilijk is in te halen.
Basisscholen krijgen voor elke achterstandsleerling een vergoeding van de overheid. Met deze extra middelen probeert men te compenseren voor de achterstand. Aangezien men op basis van het opleidingsniveau van de ouders bepaalt of een kind een achterstandsleerling is of niet, gebruikt de overheid dit ook als maatstaf om deze vergoedingen toe te wijzen.
Achterstandsleerlingen verschillen hiermee wezenlijk van kinderen die naar het speciaal onderwijs gaan. Een leerling die naar het speciaal onderwijs gaat, heeft vaak zelf een bepaalde beperking of handicap waardoor hij of zij niet goed aansluit bij het reguliere basisonderwijs. Om het verschil tussen deze kinderen en achterstandsleerlingen te verduidelijken wordt daarom bij het vaststellen van een achterstandsleerling alleen gekeken naar het opleidingsniveau van de ouders. Hoewel hiermee een duidelijk verschil wordt gemaakt, kunnen leerlingen ook door andere eigenschappen van de ouders met een achterstand beginnen. Bijvoorbeeld wanneer de ouders wel een hoog opleidingsniveau hebben, maar de Nederlandse taal niet goed beheersen, waardoor het kind alsnog een achterstand heeft.
