Gepubliceerd op 21-06-2017

Rooie

betekenis & definitie

zie ook rood:

1 de- emmer hebben, slang voor ‘ongesteld zijn; menstruatie hebben’. Rood verwijst hier naar de kleur van het menstruatiebloed. Andere uitdr. die hierop zinspelen zijn o.a. de clown heefteen bloedneus; de rode racewagen staat voor de deur, de (rode) vlag hangt uit, de (rode) Russen op bezoek hebben.

U bent heel geestig, Mewalda van Dieten. Uw cyclus. U bedoelt dat u de rooie emmer heeft! (Marjan Berk: De zelfvergrootster, 1986) z de- loop hebben, als 1. Slanguitdr. Al bij Hui- zinga. Rooie loop is echter ook Bargoens voor ‘kopergeld’.

3. een- pieper hebben, een rood hoofd hebben; blozen. Slang.

De pingpongtafel op zolder, waar Jan en Herman tussen de middag nogal eens een balletje sloegen om daarna ‘met een rooie pieper’ (oftewel een rood hoofd) achter het bureau plaats te nemen. (NRC Handelsblad, 07/02/87)

4. de- vlag uithangen, zie de (rode) vlag hangt uit.
5. onder de - pannen, in de gevangenis. Bargoense uitdr. die o.a. is terug te vinden in het werk van de Rotterdamse volksschrijver Willem van Iependaal.
6. over de - gaan (van iets/iemand), erg boos worden; uit zijn vel springen van woede; het kookpunt bereiken. Deze slanguitdr. werd ontleend aan het taalgebruik van de machinisten op stoomlocomotieven. Op de rooie houden bet. in het jargon ‘op maximale stoomspanning houden, zodat de wijzer van de manometer de rode streep, die het maximum toelaatbare

aangeeft, nadert5. Bij het overschrijden van de rode streep kwam er maximumdruk op de ketel te staan. Vandaar dus over de rooie gaan ‘over zijn toeren raken’. In de jaren negentig was er een populair tv-programma met de titel ‘Over de rooie’. Men kan ook iemand over de rooie jagen ‘hem op stang jagen, intimideren’. Deze uitdr. waren ook lange tijd populair in soldatentaal (o.a. vermeld door Salleveldt 1978) en in de jeugdtaal. Tegenw. behoren ze niet meer specifiek tot een bepaalde vakgroep of subcultuur.

Ik begon langzamerhand knap over de rooie te raken. (Elsevier, 11/06/88)

Een gebarentaal die menig Franse journalist over de rooie jaagt, want het tv-toestel wordt abrupt afgezet. (Wieler Revue, 19/08/88)

Als je vertelde dat je je haar wou gaan knippen, dan ging ’ie helemaal over de rooie. (Nieuwe Revu, 22/09/88)

Alleen ben ik dan dusdanig over de rode dat ik hem de les lees... (Robert Long: Wat wil je nou, 1988)

‘Gisteren op Radio West ging de patiëntenraad helemaal over de rooie’, zegt or-secretaris Kruse. (De Volkskrant, 02/06/89)

Heb ik het mis als ik denk dat de Indonesiërs door de rooie gaan als ze hier lucht van krijgen? (Vrij Nederland, 08/12/90)

Ik zie veel meer voor- dan nadelen aan het karakter van Jan Wouters. Okay, de kans bestaat dat hij eens een keer over de rooie raakt, maar ik zou niet eens willen dat hij verandert. (Het Parool, 04/05/91)

Helemaal opgefokt, totaal over de rooie. (Koos van Zomeren: Saluut aan Holland, 1992)

Die gaat echt over de rooie als-ie gepest wordt. (René Appel: Geronnen bloed, 1994)

Als je een D66’er over de rooie wilt krijgen, moet je hem beschuldigen van achterkamertjespolitiek. (Elsevier, 22/07/95)

7. - regen, zie rode regen.
8. uit de - pan leven, van de steun trekken. Bargoense uitdr. In Rotterdam werden deurwaarders (en later ook bietsers) vroeger rooiepanners genoemd, vanwege de rode petten die ze droegen. Zo’n pet werd in het Rotterdams een rooie (dak)pan genoemd. Een andere uitleg luidt dat pander een oud woord is voor ‘deurwaarder’. Deze man was soepel bij het panden als hij een fooi kreeg. Van de rooie pan bet. ‘voor niets’. In toneelkringen bet. rooie pan vroeger

‘vrij kaartje’!

Jij pikt de kewies en wij hier de fraaie / Joukere plunder van de maintenees. / Steek in je melik van de rooie pan! / Hansie konflansie, veeg op en veeg ’an! (Willem van Iependaal: Liederen van de zelfkant, 1932)

9. van het-, tot de adel behorend. Rooie verwijst hier naar het rode boekje, het Nederlandse Adelboek waarin de aristocratie beschreven staat.

Ik ben van het rooie. In mijn familie hebben de nodige schandalen gewoed. (Bert Hiddema: Wiener Bloed, 1986)