Gepubliceerd op 21-06-2017

Jan splinter

betekenis & definitie

zo komt - door de winter de kleine man moet maar zien hoe hij er zich doorheen slaat, of hoe hij rondkomt met zijn geld. Jan Splinter symboliseert hier duidelijk de man met het laagste inkomen, die bijstand geniet en dus tot de zgn. minima behoort. In december 1982 gebruikte fractieleider van de PvdA, Marcel van Dam, deze uitdr. jegens premier Lubbers. Hiermee wilde hij het minimabeleid van de regering bekritiseren.

De kleine man kreeg, volgens het pvdA-kamerlid, veel minder dan men hem wilde doen geloven. De laagste inkomensgroepen moesten - alweer volgens Van Dam - te veel inleveren in verhouding tot de hoogste. In 1983 dook de uitdr. op in een strip van Jaap Vegter-.Alsjevooreen dubbeltje geboren bent, word je voor een kwartje verwend! en zo moet Jan Splinter door de winter.

Jan Splinter figureerde vervolgens met regelmaat in de pers. Toch hebben we hier niet te maken met een creatie van Van Dam. Hij heeft een al oude uitdr. algemeen bekend gemaakt en deels van een nieuwe bet. voorzien. Zelf verklaarde Van Dam dat hij de uitdr. al eens gehoord had in zijn vroegere woonplaats Utrecht. Ook elders in Nederland werd de uitdr. al veel eerder gehoord. Pannekeet (Mooi zoid,1971) noteert het gezegde in West-Fries- land, met als uitleg ‘zo brengt men de zaak tot een goed einde’. Hans Dorrestein gebruikte de zegswijze in 1974 op zijn elpee ‘Bofkont’ en Van Eijk 1978 geeft als omschrijving ‘broodkruim bewaren om te paneren’.

Wie was nu die befaamde Jan Splinter? Wie het Letterkundig Woordenboekvan K. ter Laan raadpleegt, leest dat er een zekere Jan Splinter leefde van 1739 tot 1788 en dat hij scheepskapitein was. Niettemin zijn er oudere vindplaatsen. Een klucht uit 1584 heette Jan Splinters testament, een der veelderhande geneuglijke Dichten. Hierin is Jan Splinter een rentmeester van Godshuizen in Schiedam en Delft. De zusters die daar verblijven vertroetelen hem voortdurend, in de hoop vermeld te zullen worden in zijn testament. Het WNT wijst nog op een oudere uitdr. Jan Splinters koffer,voorkomende in de Adagiavan Sartorius van 1561, met de bet. ‘voorgewende rijkdom’. De zegswijze zo komt Jan Splinter door de winterkomt als zodanig niet in deze bronnen voor.

Jantje Splinter van Marcel van Dam knalt zichzelf door de winter. (Leo Derksen: De dansende kater, 1983)

Help Jan Splinter door de winter. Bezorg oom Jan de dag van z’n leven. (Wim Kayzer: Geen dag, geen nacht, maar ook geen schemering, 1986)

De Sovjetunie wacht de komende koude maanden af. Maar komt Gorbi, net als Jan Splinter, wel door de winter? (De Morgen, 02/12/89)

En Marcel van Dam heeft kortgeleden in Vrij Nederland nog duidelijk verklaard dat het nu maar eens uit moest zijn met dat gezeik van de laagstbetaalden. Nou, dat vind ik wel heel erg in tegenspraak met zijn ‘Hoe komt Jan Splinter door de winter’-verhaal dat hij tegen Lubbers afstak. (Nieuwe Revu, 30/05/91)

Gedrogeerd door de verkiezingsnederlaag van 8 maart liet de PvdA Duivesteijn echter voluit gaan. Hij is niet het type populist dat met een sappig verhaal over ‘Zo komt Jan Splinter door de Winter1 de harten van het publiek kan stelen. (Elsevier, 08/04/95)