Prijs. - Naarmate in iedere meer ontwikkelde samenleving de ruilhandel bijna geheel plaats maakt voor den koophandel, wordt ook de waarde der dingen haast altijd uitgedrukt in geld. Het geld is de waardemeter bij uitnemendheid. Met prijs bedoelt men dus veelal de waarde van iets, in geld uitgedrukt. — Waardoor wordt de prijs der goederen, waartegen zij in het verkeer worden gekocht en verkocht (de ruilwaarde) beheerscht ? Eenige regelen althans zijn hieromtrent wel te geven. In de eerste plaats zal de prijs nimmer kunnen stijgen boven de subjectieve waarde door den kooper aan de betrokken zaak toegekend en nimmer kunnen dalen beneden de subj. w. eraan toegekend door den bezitter.
Is de waardeering van den laatste hooger dan die van den eerste, zoo zal een koop niet tot stand kunnen komen. Geen der partijen toch zal daartoe overgaan of zij moet er voordeel in zien. Een koop zal dus slechts worden gesloten tegen een prijs liggende tusschen het minimum, waarvoor de bezitter de zaak desnoods zal willen afstaan en het maximum, dat de kooper er desnoods voor zal willen geven. — Maar waar ? Staan er slechts twee personen tegenover elkaar, zoo is dat niet te zeggen. In vele gevallen echter zal een artikel door meer dan één persoon worden aangeboden en door meer dan één persoon worden gevraagd. Die verschillende aanbieders doen elkaar concurrentie aan. Hetzelfde is het geval met hen, die allen het artikel wenschen. Ieder vrager wil graag koopen, maar tegen den laagst mogelijken prijs, en ieder aanbieder wil graag verknopen, maar tegen den hoogst mogelijken prijs. Daar echter niet ieder vrager even hoog met zijn prijs zal willen en kunnen gaan en niet ieder aanbieder even laag, daar m. a. w. de subjectieve waarde van het artikel bij de verschillende personen zeer verschillend is, zal naar mate de prijs hooger is, het aanbod toenemen en de vraag verminderen.
Daalt de prijs, zoo zal juist omgekeerd het aanbod geringer en de vraag grooter worden : het artikel valt binnen het bereik van een steeds ruimer kring van personen. Het is duidelijk, dat tenslotte veelal zal worden verkocht tegen prijzen, waarbij vraag en aanbod ongeveer even groot zijn. Zoo lang toch die evenwichtstoestand niet is bereikt, zullen nog niet bevredigde vragers den prijs omhoog of nog geen koopers gevonden hebbende aanbieders den prijs omlaag drijven. Het blijkt dus, dat de prijs van eenig artikel, waarin handel van eenigen omvang bestaat, door de werking van vraag en aanbod wordt beïnvloed, zoo niet geheel bepaald. Men spreekt hier wel van de wet der Equatie, Hoe nauwer aanbieders en vragers met elkaar voeling houden, hoe scherper ook de mededinging tusschen de leden van iedere groep van hen onderling is, des te nauwkeuriger zullen vraag en aanbod één bepaalden prijs aanwijzen. Het meest is dit wel het geval, wanneer, zooals in den groothandel ter beurze, koopers en verkoopers op gezette tijden en op een bepaalde plaats samenkomen en hun transacties afsluiten. Goede verkeersmiddelen werken ook prijsverschillen op verschillende plaatsen tegen. In den detailhandel zijn al deze egaliseerende factoren veel minder aanwezig.
Daar toch laten de afnemers zich niet in die mate door kleine prijsverschillen leiden. De ligging van een winkel, het niet gaarne voor het hoofd stooten van een vasten leverancier, ook de moeilijkheid en last om voortdurend de prijzen der verschillende winkels nauwkeurig met elkaar te vergelijken, doen de wet van vraag en aanbod hier minder scherp werken. Toch is haar invloed ook hier onmia-f kenbaar. Stelt een winkelier zijn prijzen belangrijk hooger dan zijn concurrent, zoo zal hij zijn clientèle zien verloopen, stelt hij ze lager dan de door vraag en aanbod bepaalde prijzen in den groothandel plus zijn kosten en een matige winst, zoo zal hij op den duur zijn bedrijf niet kunnen volhouden. — Wij zagen, dat vraag en aanbod niet slechts den prijs beïnvloeden, maar dat ook omgekeerd ieder dezer zelf weder van den prijs afhankelijk is : lage prijzen lokken koopers in de markt en doen het aanbod afnemen. En omgekeerd. Wij wezen erop, dat dit samenhing met de ongelijkheid van prijs, waartegen verschillende personen eenzelfde artikel desnoods nog wenschen te koopen of anderen het desnoods nog bereid zijn van de hand te doen. Met betrekking tot den invloed van den prijs op het aanbod zij thans nog gewezen op de productiekosten der goederen. Bij vele artikelen toch wordt het aanbod grootendeels beheerscht door de voortbrenging ervan met het doel om het te verkoopen.
Wie iets met dat doel voortbrengt, zal dit in den regel wel doen om winst te behalen. M. a. w. de verkoopprijs zal voor hem de productiekosten moeten overtreffen, althans goedmaken. Op grond hiervan heeft men de stelling verkondigd, dat de prijs door de productiekosten wordt bepaald. Immers, daalt hij daaronder, zoo zullen geen goederen meer worden aangeboden met als gevolg prijsstijging ; stijgt hij aanmerkelijk erboven, zoo zal de productie worden geprikkeld, het aanbod toenemen en de prijs weer dalen. Dus zullen de prijzen de nijging hebben zich te regelen naar de productiekosten. Een prijs, die daarmede overeenstemt (in de productiekosten moet natuurlijk een normale ondernemerswinst zijn begrepen), wordt daarom wel eens als de natuurlijke prijs aangeduid. — Genoemde stelling bevat een kern van waarheid. Zij is echter eenzijdig en onnauwkeurig. Immers vooreerst zijn de productiekosten niet voor ieder ondernemer gelijk.
Verder wordt de prijs niet alleen door het aanbod, maar door de wisselwerking van vraag en aanbod te zamen bepaald. Ook hangt het aanbod in zeer verschillende mate af van de nieuwe productie. Men denke aan zaken met een langen levensduur. In een achteruitgaande stad b.v. kan de prijs der huizen tot in lengte van dagen beneden de productiekosten dalen en blijven. Tenslotte is de stelling, dat bij daling der prijzen beneden den kostprijs, de productie geheel zal ophouden, overdreven. Zeker zal de productie afnemen, in de eerste plaats bij die producenten, wier kosten het hoogst zijn.
Menigmaal echter zal een ondernemer liever tijdelijk met eenig verlies werken dan zijn bedrijf stop te zetten. Dit geldt in het bijzonder, wanneer daatin belangrijke kapitalen zijn vastgelegd. Staking van het bedrijf beteekent dan meermalen geheel verlies van dat kapitaal. Is de mogelijkheid van betere tijden voor de toekomst niet geheel uitgesloten, zoo zal hij zoo lang mogelijk het bedrijf gaande houden. — Bij artikelen, waarvan de voorraden door verbruik spoedig verminderen, zijn echter onmiskenbaar de productiekosten een der belangrijkste factoren der prijsbepaling. Voorbeelden van dergelijke artikelen zijn alle voedingsmiddelen. — Het boven uiteengezette omtrent de prijsvorming van zaken, geldt tot op zekere hoogte ook voor den prijs van diensten. Zie hierover ook ARBEIDSLOON. — Ook de huurprijzen worden evenals de koopprijzen door vraag en aanbod beïnvloed.
