Miracles. - In de geestelijke letterkunde van de Middeleeuwen nemen de legenden betreffende de maagd Maria een belangrijke plaats in. In de 11de en 12de eeuw ontstonden verzamelwerken in het Latijn, die geheel of gedeeltelijk in het Fransch vertaald werden. De belangrijkste verzameling is wel die van Gautier de Coinci, monnik van Saint-Médard te Soissons. Zijn Miracles de Nostre Dame, waarin de vereering van Maria voorgesteld wordt als een onfeilbare waarborg tegen alle mogelijke kwalen, bevatten niet minder dan 30.000 verzen. Het meesterwerk in dit genre is misschien de Tombeor Nostre Dame („de acrobaat van O. L. Vrouwe”).
De aan de Mariavereering gewijde broederschappen of „puis” kwamen weldra op de gedachte aan deze „miracles” een dramatischen vorm te geven; andere „puis” voerden spelen op, die de wonderen van Sint-Nicolaas en Sinte Catharina tot onderwerp hadden. Voor een dergelijk doel heeft Rustebeuf waarschijnlijk zijn Miracle de Theophile gedicht. Misschien nog uit het begin van de 14de eeuw dagteekent een verzameling van veertig Miracles de Notre Dame par personnages, waarvan de litteraire waarde niet groot is, maar die in dramatisch opzicht ver boven de mysteriespelen staan. De Maagd of de Heilige, die, door een wonderdaad, de ontknooping moet brengen, verschijnt eerst als een „deus ex machina” aan het eind van de handeling, en beïnvloedt niet, gedurende het heele drama, de gedragingen van de personen. De Renaissance heeft een eind gemaakt aan dit genre. — Ook in de Nederlanden, vooral de Zuidelijke, moet een groot aantal Heiligen- en Mirakel-spelen bestaan hebben. Bewaard zijn er echter slechts weinige.
In 1500 werd op St. Jansdag te Breda vertoond 't Spel van den Heiligen Sacramente van der Nyeuwervaert, gemaakt door een zekeren Smeken. Uit de eerste helft der 16e eeuw hebben we voorts Een scoon spel van Sanct Joris en het Spel van Sint Trudo (geschreven door een monnik Christiaan Fastraets, te Leuven). Het meest bekend is echter geworden: Die waerachtige ende een seer wonderlijcke historie van Mariken van Nieumeghen, dat, deels in doorloopend proza, deels in dialoog-versvorm, ongeveer 1518 als een z.g. volksboek gedrukt is door Willem Vorsterman te Antwerpen. Het is de geschiedenis van een meisje, dat zeven jaren met den duivel verkeert, maar ten slotte door Maria op wonderdadige wijze gered wordt. — Zie Worp, Geschiedenis van het drama en van het tooneel in Nederland (Gron. 1904); Leendertz, Middelnederlandse dramatische poëzie (Leiden 1907).
