Mandeeërs - naam eener gnostieke sekte in Babylonië en Khoezistan, vroeger ook wel Johannes-Christenen genoemd wegens de rol, die Johannes de Dooper in hun geloofssysteem speelt, maar ten onrechte, want de secte is van niet-christelijken oorsprong en de M. hebben met de Johannes-jongeren van het N. T. niets gemeen. Hun geloofssysteem wordt gekend uit hun in een eigen afzonderlijk Arameesch dialekt geschreven heilige boeken: de Sidra rabba, de Kolasta, enz. Het is een soort syncretisme van heidensche, joodsche en christelijke elementen, ontstaan uit de oudtijds in de genoemde streken heerschende geloofsvoorstellingen. Ook parsistische denkbeelden spelen daarbij een rol, met name het dualisme van licht en duisternis, leven en dood, van goede en kwade geesten.
Alles komt er op aan, dat de menschelijke ziel, die uit de wereld des lichts afkomstig is, weder van de boeien van het aardsche leven bevrijd derwaarts terugkeert. Daartoe is een Verlosser noodig, die bij hen Manda de hajjê (Wetenschap des levens) heet en reeds den eersten mensch (Adam) over zijn plichten inlichting gegeven heeft en verder vereenzelvigd wordt met den Christus. De mensch zijnerzijds moet daartoe medewerken door strenge inachtneming van bepaalde religieuse en zedelijke plichten. Veel waarde wordt daarbij gehecht aan ritueele reinheid, aan het bad door onderdompeling in stroomend water, weshalve de M. ook wel Soebha, de zich wasschenden genoemd worden. Een priesterstand met verschillende rangen zorgt voor de juiste uitvoering der religieuse ceremoniën. De leer der M. was in de eerste eeuwen onzer jaartelling tamelijk verbreid in de streken bovengenoemd, maar na de vestiging van den Islam stonden zij aan vervolging bloot, waaraan zij zich zochten te onttrekken door zich uit te geven voor de in den Koran genoemde Sabiërs, welke naam eenigszins naar Soebha klinkt. Hun aantal slonk daardoor voortdurend en tegenwoordig vormen zij een kleine gemeente van ongeveer 4000 zielen. Vgl. Brandt, Die Mandäer, ihre Religion und ihre Geschichte (Amsterdam, 1915).
