Deskundigen - In het rechtsverkeer is meermalen zoo voor partijen als ook voor den rechter voorlichting van deskundigen onmisbaar voor een juist oordeel omtrent de rechtsverhoudingen. Hun hulp moet dus zoowel in als buiten een geding meermalen worden ingeroepen. — Waar in ons procesrecht van het hooren van deskundigen door den rechter wordt gesproken, beoogt de wet veelal voorlichting van den rechter, niet zoo zeer het verschaffen der feitelijke gegevens door den deskundige, hoewel de grens tusschen beide niet scherp is te trekken. Indien het laatste van hem gewenscht wordt, treedt hij veeleer als getuige op, waarbij zijne deskundigheid ook zeer zeker haar nut kan hebben. Dezelfde persoon wordt dan ook meermalen, èn als deskundige èn als getuige, gehoord.
Art. 176 Sv. erkent deze mogelijkheid ten overvloede uitdrukkelijk. — Indien in een geding deskundigen worden gehoord, blijft in den regel de beslissing aan den rechter. Slechts in enkele gevallen, zooals in artt. 675 en 1605 B. W., waar de woorden der wet geen andere opvatting schijnen te dulden, is de rechter aan het oordeel der deskundigen gebonden. Voor de strafprocedure zegt art. 402 Sv.: De rapporten van deskundigen, van ambtswege benoemd om over de bijzonderheden of gesteldheid eener zaak hun oordeel en hunne bevinding te verklaren, kunnen alleen dienen om tot des rechters inlichting te verstrekken. — Deskundigen kunnen zelfstandig met een onderzoek (expertise) worden belast (art. 222 Rv.), maar ook kan de rechter zich bij plaatsopneming of bezichtiging door deskundigen doen vergezellen (artt. 101, 219 Rv.). Bij behandeling der kantongerechtprocedure spreekt de wet slechts van het laatste (art. 101 Rv.), zonder dat daarom moet worden aangenomen, dat hier een zelfstandig deskundigenonderzoek niet is toegelaten. Ook art. 125 Rv. dwingt niet zulks aan te nemen. — Hoewel het onderzoek door deskundigen in art. 1903 B. W. niet onder de bewijsmiddelen van ons burgerlijk procesrecht wordt genoemd, wordt het toch in den regel wel als zoodanig beschouwd. — In burgerlijke zaken is niemand verplicht, de taak van deskundige te aanvaarden. Wie echter, na den eed te hebben afgelegd, de aangenomen verrichting niet uitvoert, kan door den rechter verwezen worden in alle kosten, door de nalatigheid veroorzaakt, en zelfs tot vergoeding van schaden en interessen, zoo daartoe gronden zijn (art. 229 Rv.). In strafzaken is ieder, die als deskundige daartoe wordt opgeroepen, verplicht zijne diensten aan de justitie te verleenen (artt, 52, 102, 176 Sv.). — Wie wettelijk als deskundige opgeroepen, wederrechtelijk wegblijft, is krachtens art. 444 Sr. strafbaar met geldboete van ten hoogste ƒ 60. Wie wettelijk als deskundige opgeroepen, opzettelijk niet voldoet aan eenige wettelijke verplichting, die hij als zoodanig te vervullen heeft, kan zelfs worden gestraft in strafzaken met ten hoogste 6 en in andere zaken met ten hoogste 4 maanden gevangenisstraf (art. 192 Sr.). — Wordt in eene burgerlijke procedure een expertise bevolen, dan worden 3 deskundigen benoemd, tenzij beide partijen wenschen, dat het onderzoek aan slechts één deskundige zal worden opgedragen (art. 222 Rv.). De benoeming geschiedt door den rechter, tenzij partijen zelf omtrent de personen (den persoon) overeenkomen (art. 223 Rv.). — De deskundigen maken, na onderzoek en raadpleging, hun bericht met redenen omkleed schriftelijk op, bij meerderheid van stemmen. In geval van verschil van gevoelen, mogen zij echter de onderscheidene gevoelens met de gronden van dien opgeven, zonder bekend te maken, welk het persoonlijk gevoelen van ieder van hen is (art. 231 Rv.). — Indien de rechter in het bericht de vereischte inlichting niet vindt, kan hij ambtshalve andere deskundigen benoemen, welke aan de vroegere zoodanige ophelderingen mogen vragen als zij oirbaar achten (art. 235 Rv.). Zie verder de bepalingen der wet: a. voor burgerl. procedures voor de colleges artt. 219, 222—236 Rv., voor den kantonrechter artt. 101, 102 Rv., b. voor strafprocedures artt. 51, 52, 102, 146, 176, 238, 283, 402 Sv. — Zie voor een expertise in een verificatie-proces de daarvoor geldende bijzondere bepaling van art. 182 Rv. — De deskundigen hebben recht op vergoeding voor arbeid en tijdverlies; zie voor burgerl. zaken artt. 61 — 63, 65, 66 van het desbetreffende tarief benevens art. 232 Rv., voor strafzaken artt. 11—23, 46, 47, 54 tar. str. — Ook buiten geding kan soms een expertise op rechterlijk bevel door belanghebbenden worden uitgelokt. Naar veelal wordt aangenomen echtfer slechts in die gevallen, waarin de wet uitdrukkelijk de mogelijkheid daartoe opent.
Zulks is het geval bij beschadiging of vermindering, welke blijkt of vermoed wordt bij aankomst van vervoerde goederen; zie ten opzichte van den voerman of den schipper in de binnenvaart artt. 93, 94, 755 K., in de zeevaart artt. 493—495 K., ten opzichte van den verzekeraar in de zeevaart artt. 712, 711 K., in de binnenvaart tevens art. 759 K. Art. 746 K. zegt, dat alle aanspraak tegen den schipper en de verzekeraars wegens schade, aan de ingeladene goederen overkomen, vervalt, indien zij, zonder bezichtiging en begrooting der schade, op de wijze bij de wet voorgeschreven, ,zijn aangenomen, of, ingeval niet uiterlijk van de schade bleek, de bezichtiging en begrooting niet heeft plaats gehad binnen den tijd bij de wet bepaald. Deze bepaling geldt kr. art. 763 K. ook voor de binnenvaart, terwijl art. 93 K. voor binnenvaart en vervoer te land nog zegt, dat, de vervoerde koopmanschappen besteld en aangenomen en het vrachtloon betaald zijnde, daardoor alle rechtsvordering ter zake van beschadiging of vermindering tegen den voerman of den schipper is vernietigd, indien het gebrek uiterlijk zichtbaar was. — Ook zonder rechterlijke tusschenkomst wordt meermalen aan deskundigen eenig onderzoek opgedragen, b. v. naar het bedrag eener geleden schade. De uitkomst van dat onderzoek is natuurlijk voor partijen slechts bindend, indien zij zulks zijn overeengekomen. Dit laatste kan allicht worden afgeleid uit het feit, dat zij gezamenlijk opdracht tot het onderzoek hebben gegeven. Een eenzijdig onderzoek heeft in zooverre ook in rechte wel eenige waarde, dat men de deskundigen omtrent hunne bevindingen als getuigen kan doen hooren. — Wordt aan deskundigen door partijen gezamenlijk de beslissing van een geschil opgedragen, zoo krijgen zij het karakter van Scheidsmannen. Zulks komt veelal voor bij Dispache.
