Cook (james), - 1728-1779, beroemd Engelsch zeevaarder en ontdekkingsreiziger, zoon van een landman uit Yorkshire, kwam eerst in een koopmanszaak als leerling, daarna als matroos op een kolenschip. Bij het uitbreken van den oorlog in 1755 trad hij in dienst van de Eng. marine. In 1768 werd hij benoemd tot bevelhebber van het schip de „Endeavour”, om met verschillende geleerden een Venus-doorgang op een der Zuidzee-eil. waar te nemen. Hij kwam April 1769 op Tahiti aan, waar op 3 Juni de voorbijgang van Venus voor de zonneschijf werd waargenomen.
Van hier vertrok C. naar Nieuw-Zeeland, dat hij geheel omzeilde, waarbij hij door de naar hem genoemde straat voer, aldus konstateerende, dat Nieuw-Zeeland geen deel uitmaakt van het veronderstelde Groote Zuidpoolvastland en bovendien, dat het uit twee eilanden bestaat. Van Nieuw-Zeeland zeilde hij naar Australië’s Oostkust, welke hij 19 April 1770 bij Point Hicks ontmoette. Van hier zeilde hij langs de Oostkust tot Cape York, dan door straat Torres naar Nieuw-Guinea’s Zuidkust en vandaar via Batavia en Kaapstad naar Engeland terug, aldus tevens eene reis om de wereld volbracht hebbende. Aan C. werd in ’t volgende jaar de opdracht gegeven, te onderzoeken of zich in het Zuidpoolgebied werkelijk een vastland bevond. Met 2 schepen (de Resolution en de Adventura) verliet Cook 1772 de haven van Plymouth 17 Jan. 1773 passeerde de eerste mensch den Zuidpoolcirkel en bereikte 67° 15' Z. Br. Door ’t ijs genoodzaakt terug te keeren, voer hij naar Nieuw-Zeeland. Nov. zeilde C. ten tweeden male naar het Zuidpoolgebied en bereikte thans zijne grootste Zuid. breedte, 71° 10' Z. Br. (30 Jan. 1774). Nu ging hij naar het N. om eene tweede ontdekkingsreis door den Zuid.
Gr. Oceaan te doen, bereikte 11 Mrt. het Paasch-eiland, bezocht achtereenvolgens Hiwao (Marquesas-groep), Tikoea (in ’t N. der Lage eilanden), eiland Palmerston. Over Niue (of Savage I.), Namuka, en Tiafu naar de Nieuwe Hebriden, onderzocht deze groep nauwkeurig, vervolgens Nieuw-Caledonië en keerde via het eiland Norfolk naar Nieuw-Zeeland terug; stevende naar kaap Hoorn, en bereikte Zuid-Georgië en de Sandwich-groep, 30 Juli 1775 was hij op de reede van Spithead terug. Het resultaat van zijne tweede reis om de wereld was groot: Cook is de eerste wetenschappelijke Zuidpoolreiziger; hij heeft geconstateerd, dat het groot Zuidpoolvastland der Ouden niet bestaat en ontdekte vele eilandengroepen in den Z. Gr. Oceaan. Cook’s 3e reis had tot doel het onderzoek van den N. Pacific. 1776 verliet hij de haven van Plymouth en kwam Febr. 1777 op Nieuw-Zeeland aan. Van hier voer hij via de Hervey-of Cook Is. Palmerston, de Tonga-eil., de Tubuai-eil., en Tahiti naar den Noordelijken Grooten Oceaan.
Via Christmas-eil. bereikte hij de Hawaiï-groep, de N.-W. kust van N.-Amerika (bij 44½० N.B.). Van hier zeilde hij langs de Amerik. kust om dan door de Beringstr. eene poging te doen Oostw. den Atl. Oceaan te bereiken, waarin de ongunstige ijstoestanden hem verhinderden; wegens vergevorderd seizoen ging hij terug naar de Hawaiï-eilanden, om deze beter te onderzoeken. Hier raakte hij in twist met de inboorlingen met het ongelukkig gevolg, dat hij door een pijl doodelijk werd getroffen. Met hem stierf de grootste ontdekker der 18e eeuw (14 Febr. 1779). Kapitein Clerke nam de leiding op zich. Na nog enkele der Hawaiï-eil. te hebben bezocht, besloot deze naar Kamtsjatka te zeilen, waar hij 23 April 1779 aankwam. Van hier wederom door de Beringstraat gaande, bereikte hij eene breedte van 70° 33' N. Op de terugreis, juist vóór Petropaulovsk stierf kapitein Clerke. Zijn opvolger kapitein Gore voerde de beide schepen naar Engeland terug, waar zij Oct. 1780, na een afwezigheid van meer dan 4 jaren, aankwamen.
