oorlog tussen enerzijds Rusland, anderzijds Turkije (1853—56), Frankrijk, Engeland (beide 1854-56) en Sardinië (1855-56). Voorgeschiedenis. In mrt. 1853 zond de Russische tsaar Nicolaas i generaal Mensjikov naar de Turkse hoofdstad Konstantinopel. Zijn eisen waren: genoegdoening aan Rusland inzake de heilige plaatsen in Palestina en bevestiging, door middel van een traktaat, van het bij de Vrede van Koetsjoek Kainardsji (1774) ingestelde Russische protectoraat over de orthodoxe onderdanen van de sultan.
De Turken verzetten zich en werden hierin gestijfd door Groot-Brittannië. Door de Britse houding mislukten ook verdere onderhandelingen. Intussen bezetten Russische troepen de Donauvorstendommen Walachije en Moldavië. In okt. 1853 eiste Turkije ultimatief de ontruiming van deze gebieden, ging de Britse Middellandse-Zeevloot voor anker in Konstantinopel en brak de Russisch-Turkse Oorlog uit. De oorlog. De Turken vielen aan bij de Donau en Transkaukasië, waarna de Russen bij Sinope de Turkse vloot vernietigden. In febr. 1854 eisten Frankrijk en Engeland de ontruiming van de Donauvorstendommen, in mrt. verklaarden zij de oorlog. In juni eiste ook Oostenrijk ultimatief deze ontruiming, waaraan Rusland in juli gehoor gaf. Engeland, Frankrijk en Oostenrijk stelden nu de ‘Vier punten van Wenen’ op: 1. vervanging van de Russische garantie aan Servië en de Donauvorstendommen door een Europese garantie;
2. vrije doorvaart door de Donaumondingen;
3. herziening van de Dardanellenconventie ten behoeve van het Europese evenwicht (d.w.z. ten nadele van Rusland; →Oosterse Kwestie);
4. opheffing van het Russische protectoraat over de orthodoxen in het Turkse Rijk. Toen Oostenrijk na Russische weigering mobiliseerde, accepteerde Rusland alsnog (okt. 1854). In mrt. 1855 stierf Nicolaas I en begonnen te Wenen vredesonderhandelingen, maar deze stuitten af op de westelijke eis dat Rusland zijn maritieme bewapening in de Zwarte Zee drastisch zou beperken. Insept. 1854 waren intussen Brits-Franse troepen geland ten noorden van Sevastopol op de Krim. De Russen brachten verouderde oorlogsschepen voor de ingang van de haven van deze stad tot zinken en wierpen aan de landzijde versterkingen op. In nov. drongen zij de geallieerden terug (bekend werd het verplegingswerk van Florence →Nightingale onder de gewonden van de Britse troepen, die in de wintermaanden zware verliezen leden). In jan. 1855 verklaarde Sardinië de oorlog aan Rusland, waarna er ook een Sardisch expeditiekorps naar de Krim kon worden gestuurd. Ondertussen moest Rusland in verband met de dreigende Oostenrijkse houding, zijn landmacht elders concentreren. In mei 1855 begonnen Frankrijk en Engeland profijt te trekken van hun maritieme overmacht. Zij sneden Sevastopol bijna geheel van het achterland af. Op 8.9.1855 bestormden de Fransen de Malakovtoren en daarmee was het pleit, ondanks het gelijktijdige Britse échec bij de Redanschansen, beslecht. De Russen veroverden in nov. nog de belangrijke Turkse vesting Kars (ten zuiden van de Kaukasus). In 1856 werd Rusland op het Congres van Parijs (→Parijs, Congres van) genoopt de vier Weense punten, het verlies van Zuid-Bessarabië, de neutralisering van de Zwarte Zee en de teruggave van Kars te accepteren (als de Russen niet hadden toegestemd, zouden zij ook met Oostenrijk en Zweden in oorlog zijn geraakt).
Betekenis. De Krimoorlog werd in het 19e-eeuwse Europa in het algemeen gezien als een overwinning van liberalisme op autocratie. De Krimoorlog versterkte het Franse (bonapartistische) prestige enorm; een veel belangrijker, duurzamer gevolg was, dat Oostenrijk zijn positie aanzienlijk verzwakte: het had de Russische en Pruisische steun aan zijn legitimistische politiek verspeeld en daarmee de weg helpen effenen naar de latere Duitse en Italiaanse eenheid. zie afb.
LITT. B.Unckel, Österreich und der Krimkrieg (1969); W.Baumgart, der Friede von Paris (1972);
L.V.F.Blake, The Crimean War (1972); P.Warner, The Crimean War (1973).
