Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 27-06-2020

generatieve grammatica

betekenis & definitie

het geheel van regels dat alle tot de taal behorende zinnen kan genereren, d.w.z. volledig opsommen en van een structurele beschrijving voorzien, volgens expliciete procedures. Het begrip generatieve grammatica is in de taalwetenschap bekend geworden door de Amerikaanse linguïst N.Chomsky.

Het berust op de gedachte dat de theorie van de formele grammatica’s, die als een onderdeel van de wiskunde werd ontwikkeld, ook voor de beschrijving van natuurlijke talen van waarde zou zijn. De regels die te zamen de grammatica zouden moeten vormen, zijn zgn. herschrijfregels, waarvan de algemene vorm is: A ➝B, d.w.z. dat het symbool A te herschrijven is als B; men maakt verder onderscheid tussen contextvrije en contextgevoelige regels; deze laatste hebben de algemene vorm XAY➝XBY, d.w.z.: het herschrijven van het symbool A als B is alleen toegelaten als A verschijnt, voorafgegaan door X en gevolgd door Y. Kenmerkend voor een generatieve grammatica is dat iedere beschrijving begint met een beginsymbool S (voor sentence, zin) en resulteert in een reeks van eindsymbolen of terminale symbolen, die samen de zin vormen. Daarnaast komen in het generatief proces andere, niet-terminale symbolen voor, die slechts bij de afleiding van zinnen een rol spelen. Of er een wezenlijke en voor de taalkundige met succes te hanteren overeenkomst bestaat tussen de formele grammatica’s die in de wiskunde worden bestudeerd en de grammatica’s die het resultaat moeten zijn van empirisch linguïstisch onderzoek van de natuurlijke talen wordt sedert 1970 in toenemende mate betwijfeld. Dit hangt samen met de aandacht die sindsdien binnen de taalkunde is gericht op het semantische taalaspect. litt. N.Chomsky, Introduction to the formal analysis of natural languages (in: Handbook of mathematical psychology II, 1963); W.J.M.Levelt, Formele grammatica’s in linguïstiek en taalpsychologie (3 dln. 1973); H.Brandt Corstius, Algebraïsche taalkunde (1974).