de eerste officiële verzameling keizerlijke constitutiones (van de Romeinse Keizers Constantijn (312) tot Theodosius II), afgekondigd op 15.2.438 en in werking getreden op 1.1.439. Theodosius II was een voorloper van Iustinianus, in die zin dat hij het voornemen had tot een codificatie van het hele recht, zowel het keizerlijke recht als het juristenrecht.
Het bleef echter bij plannen. Constitutiones die niet in de Codex Theodosianus waren opgenomen, verloren hun gelding. Hij bleef in het Oostromeinse Rijk geldig tot de invoering van de Codex Iustinianus (vetus) in 529. In Italië gold hij tot de invoering van de iustiniaanse codificatie in 554. In het rijk van de Wisigoten bleef hij gelden tot de invoering van de Lex romana Wisigothorum, waarin een groot deel van de Codex Theodosianus is opgenomen. Uitgaven: Theodosiani libri XVI, door Th.Mommsen en P.M.Meyers (2 dln. 1904), Codex Theodosianus, door P.Krüger (1923-26, onvolt.).LITT. J.E.Spruit, Enchiridium, overz. v.d. gesch. v.h. Romeinse priv. recht (1975).
