(Kristusmonogram), o. (-men), aanduiding van de naam Christus of Jezus. (e)De Griekse term voor het Christusmonogram is chrismon (chrismen). Voor Christus worden de eerste en tweede letter van het Griekse woord Christos: chi (Χ) en rho (Ρ), met elkaar verbonden.
Zij komen voor sinds het begin van de 3e eeuw, voornamelijk als afkortingen (abbreviature) in gebruik bij de eerste christenen als symbool van het christendom. Keizer Constantijn de Grote heeft het Christusmonogram officieel in zijn veldteken (→labarum) laten aanbrengen en daardoor de verspreiding ervan zeer begunstigd. Spoedig prijkte het teken op openbare gebouwen en munten, daarna vooral in kerken. Sedert het einde van de 4e eeuw werden aan het Christusmonogram dikwijls de letters Α en Ω (alfa en omega) toegevoegd (Openb.1,8; 21,6; 22,13), of een vis (in het Grieks ΙΧΘΥΣ, ICHTHYS, de beginletters van Jezus Christus, Gods Zoon, Heiland), of twee duiven (Matt.3,16), twee pauwen of palmtakken (Openb.7,9), soms met een cirkel of een lauwerkrans er omheen. De naam Jezus wordt aangeduid door de beginletter I met de X van Christus verbonden, ook wel tussen A en Ω in. De eerste drie letters van de naam Jezus in het Grieks vormen het monogram IHS, dat in WestEuropa sedert de late middeleeuwen een grote verbreiding heeft gevonden.
Het werd door de jezuïeten als symbool gekozen en komt in de door deze orde beïnvloede kunst van de contrareformatie veelvuldig voor. Aan dit monogram werden wel drie kruisnagels in een V-vorm toegevoegd; IHSV staat dan voor het Latijnse in hoc signo vinces (in dit teken zult gij overwinnen). →ichthys.LITT. L.Réau, Iconographie de l’art chrétien II (1957); J.J.M.Timmers, Christ. symboliek en iconografie (2e dr. 1974).
