Eiwit aan het oppervlak van een chemosensorische cel dat in staat is een specifieke chemische stof te binden, waardoor de aanwezigheid van die stof gesignaleerd wordt naar het centraal zenuwstelsel en zo geroken of geproefd wordt
Structuren waarmee dieren ruiken (neus, antenne) zijn voorzien van olfactorische receptoren. Het zijn G-proteïne-gekoppelde receptoren, d.w.z. dat bij binding van een stof aan het extracellulaire deel van het eiwit in de cel een G-proteïne vrijkomt dat een actiepotentiaal oproept naar de olfactorische bulbus in de hersenen of het vomeronasaal orgaan. Elke receptor kan maar een beperkt aantal verschillende stoffen waarnemen. Om veel chemicaliën te ruiken heb je dus veel olfactorische receptoren nodig.
Olfactorische receptoren (ORs) komen door het hele dierenrijk voor, maar zijn bij zoogdieren (Mammalia) extreem toegenomen door talloze genduplicaties. Het is de grootste genfamilie (gemiddeld 1259 in een genoom, 3% van de genen). Maar er zijn ook weer veel ORs verdwenen of pseudogen geworden.
Het feit dat zoogdieren zoveel OR-genen hebben reflecteert het enorme belang van de geurwaarneming. Er is een sterke relatie met de niche van de soort. Herbivoren hebben een groot aantal OR-genen van bepaalde families. Solitair levende dieren blijken meer OR-genen te hebben dan sociale dieren en waterdieren hebben deels andere ORs dan terrestrische dieren.
Primaten hebben minder ORs dan andere zoogdieren; het gezichtsvermogen is het belangrijkste zintuig geworden. Dit geldt ook voor de mens maar desondanks kan de mens veel geuren even goed waarnemen als andere zoogdieren. De mens heeft 853 verschillende OR-genen, maar daarvan heeft 55% zijn functie verloren. Pseudogenisatie van ORs heeft ook plaats gevonden bij de neanderthaler en de Denisova-mens, maar dit betreft gedeeltelijk andere genen. Het is mogelijk dat de neanderthaler zijn olfactorische omgeving anders waarnam dan wij.
